• ავთვისებიანი სიმსივნე/ორალური კიბო გვხვდება პირის ღრუს სასაზე ან ფსკერზე, ენაზე, ტუჩებზე ან ნუშისებრ ჯირკვლებზე;

• ორალური კიბო ვიზუალურად შეიძლება წარმოდგენილი იყოს პირის ღრუში, ღია წყლულოვანი წარმონაქმნების ან ფერშეცვლილი უბნების სახით;

• ორალური კიბოს დიაგნოსტირების მიზნით იღებენ ბიოფსიას და რენტგენის გამოსახულებას;

• მკურნალობა, როგორც წესი, მოიცავს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიაციულ თერაპიას.

ამერიკის შეერთებული შტატების მონაცემებით, ყოველ წელს პირის ღრუს (ორალური კიბო) კიბო უვითარდება დაახლოებით 30000 ადამიანს, აქედან 8000 შემთხვევა, ძირითადად >50 წლის ასაკის პაციენტებში, სიკვდილიანობით მთავრდება. რადგან ავთვისებიან სიმსივნეებს შორის ორალური კიბო წარმოდგენილია სიკვდილიანობის 2%-ით, ხოლო ავთვისებიანი სიმსივნეებით გამოწვეულ სიკვდილიანობის შემთხვევებს შორის – 1.5%-ით, შესაბამისად – ეს მაღალი მაჩვენებელია, თუ გავითვალისწინებთ პირის ღრუს ზომის სხეულის სხვა ნაწილების ზომებთან შეფარდებას. იქიდან გამომდინარე, რომ დაავადების ადრეული დიაგნოსტიკა ზრდის გამოჯანმრთელების ალბათობას, აუცილებელია, რომ ორალური კიბოს სკრინინგი სამედიცინო და სტომატოლოგიური გამოკვლევების განუყოფელი/ინტეგრალური ნაწილი გახდეს. ½ დიუმზე ნაკლები ზომის სიმსივნური წარმონაქმნების (დაახლოებით 1¼ სანტიმეტრი) განკურნება შესაძლებელია.

სამწუხაროდ, პირის ღრუს კიბოს შემთხვევების უმეტესობის დიაგნოსტიკა არ ხდება მანამ, სანამ ისინი უფრო დიდ ზომას არ მიაღწევენ და ყბისქვეშა ლიმფურ კვანძებსა და კისრის მიდამოში არ გავრცელდებიან. დაგვიანებული გამოვლენის შედეგად ორალური კიბოს შემთხვევებიდან 25% ფატალური შედეგით სრულდება.

რისკფაქტორები

მიუხედავად იმისა, რომ გენეტიკური ფაქტორის როლი კარგად არ არის შესწავლილი, მისი არსებობა ზოგიერთ პაციენტს ორალური კიბოს განვითარების მიმართ უფრო მგრძნობიარეს ხდის.

ორალური კიბოს განვითარების ორი უდიდესი კონტროლირებადი რისკფაქტორია თამბაქოსა და ალკოჰოლის მოხმარება. თამბაქოს მოხმარება – მათ შორის სიგარეტის (განსაკუთრებით კი 2 კოლოფზე მეტი დღეში), სიგარის ან ჩიბუხის; თამბაქოს ღეჭვა და თამბაქოს ყნოსვა – ის რისკფაქტორებია, რომლებთანაც დაკავშირებულია ორალური კიბოს შემთხვევათა საერთო რიცხვის 80-90%. სიგარები და სიგარეტები, როგორც ორალური კიბოს განვითარების რისკფაქტორები, თანაბრად სახიფათოა, შემდგომ კი, კლებადი რიგითობით, თამბაქოს ღეჭვა და ჩიბუხის მომხმარება მოდის. ალკოჰოლის ქრონიკული ან ჭარბი გამოყენება (განსაკუთრებით კი 6 ჭიქაზე მეტი დღეში) ზრდის ორალური კიბოს განვითარების რისკს. სავარაუდოდ, თამბაქოსა და ალკოჰოლის გამოყენება კომბინაციაში ორალური კიბოს განვითარების უფრო დიდი რისკფაქტორია, ვიდრე მათი ცალკე მოხმარება. არსებობს მტკიცებულებები/მონაცემები, რომ პირის სავლებ ხსნარებში ალკოჰოლის შემცველობა ორალური კიბოს განვითარებას უწყობს ხელს.

აქედან გამომდინარე, ადამიანებისთვის, რომლებიც აქტიური მწეველები არიან ან მოიხმარენ ალკოჰოლს, საჭიროა ისეთი პირის სავლების ხსნარების შერჩევა, რომლებიც ალკოჰოლის ყველაზე დაბალ კონცენტრაციას (მითითებულია ეტიკეტზე) შეიცავენ. პაციენტები, რომელთაც უკვე ჰქონდათ ორალური კიბო (ნამკურნალები), მიეკუთვნებიან კიბოს რეციდივის მაღალი რისკის ჯგუფს.

მემკვიდრეობითი წინასწარგანწყობა, ისევე როგორც რადიაციული დასხივება (კიბოს მკურნალობისას), ხელს უწყობს რეციდივის განვითარებას. პაციენტებს, რომლებიც ავთვისებიანი სიმსივნის დიაგნოზის შემდგომ კვლავ აგრძელებენ თამბაქოსა და ალკოჰოლის მოხმარებას, მეორადი ორალური კიბოს განვითარების ორჯერ მეტი შანსი აქვთ დანარჩენ მოსახლეობასთან შედარებით (30% შედარებით 12%-თან). ადამიანის პაპილომავირუსის (HPV) განსაზღვრული შტამები ასევე იწვევენ წინასწარგანწყობას ორალური კიბოს განვითარების მიმართ.

აღნიშნული ვირუსები იწვევენ გენიტალიური მეჭეჭების განვითარებას და ორალური სექსის დროს პირის ღრუს ინფიცირება შეუძლიათ.

დამატებითი ფაქტორები, რომლებიც ზრდის ორალური კიბოს განვითარების რისკს: გატეხილი კბილის წამახვილებული კიდეებით, ბჟენებით ან დენტალური პროთეზებით (მაგ. კბილის პროტეზები/იმპლანტები) გამოწვეული განმეორებითი დაზიანებები.

წლების განმავლობაში არანამკურნალები სიფილისის შედეგად შეიძლება ენის კიბო განვითარდეს. სიფილისით გამოწვეული სიმსივნე არის ერთადერთი ავთვისებიანი სიმსივნე, რომელიც ლოკალიზებულია ენის წვერზე. მზით დამწვრობა-დაზიანებამ და თამბაქოს პროდუქციის მოხმარებამ შეიძლება ტუჩის კიბო გამოიწვიოს.

ორალური კიბოს შემთხვევების დაახლოებით ორი მესამედი გვხვდება მამაკაცებში, მაგრამ ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში ქალთა შორის თამბაქოს მოხმარების მზარდმა ტენდენციამ ამ მიმართულებით თანდათან წაშალა სქესის მიხედვით განსხვავება; ისევე, როგორც ავთვისებიანი სიმსივნეების შემთხვევათა უმეტესობაში, რისკი ასაკთან ერთად იზრდება.

პირის ღრუს (ორალური) კიბოს ტიპები

სქვამოზური უჯრედის კარცინომა ორალური კიბოს ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ტიპია. სქვამოზური უჯრედის კარცინომის შემთხვევების 40% ლოკალიზებულია პირის ღრუს ფსკერზე, ენის ძირსა ან გვერდით ზედაპირზე, ხოლო 40% – ქვედა ტუჩზე. დანარჩენი ტიპები გვხვდება პირის ღრუში ან ნუშისებრ ჯირკვლებში. აღნიშნული ავთვისებიანი სიმსივნეები ერთად ქმნის მკვრივ სიმსივნურ კვანძს ან წყლულს მკვრივი კონტურით, საიდანაც სისხლდენა პერიოდულად ვითარდება. დაზიანებული უბნები თეთრი ან თეთრი და წითელი შეფერილობისაა და შეიძლება იყოს როგორც გლუვი, ასევე კანიდან;წამოწეული. კიბოს კიდევ ერთი სახეობა, ე.წ. ვერუკოზული (მეჭეჭოვანი) კარცინომა, წარმოდგენილია თეთრი დაღარული (ტალღოვანი) ზედაპირით, რომელიც პირის ღრუს ამომფენ (ლორწოვან) ზედაპირზე ჩნდება.

სხვა ტიპის სიმსივნეები, როგორიცაა, მაგ. ავთვისებიანი მელანომა და კაპოშის სარკომა, ნაკლებად არის გავრცელებული. როგორც წესი, ავთვისებიანი მელანომა ასოცირდება მზით დამწვრობასთან ანამნეზში და ლოკალიზებულია კანის ზედაპირზე.

თუმცა, იშვიათ შემთხვევაში იგი ჩნდება პირის ღრუში, უმეტესად კი სასის ლორწოვანზე, და როგორც წესი, მისი გავრცელება კანიდან ხდება. ავთვისებიან მელანომას აქვს არათანაბარი, უსწორმასწორო კიდეები და შეიძლება იყოს მუქი ლურჯი ან ყავისფრიდან შავ;ფერამდე. ის შეიძლება იყოს არაერთფეროვანი/პიგმენტური, და/ან ლაქოვანიც კი. როგორც ავთვისებიანი სიმსივნეების უმეტესობას, პერიოდული სისხლდენა მასაც ახასიათებს. კაპოშის სარკომა ეს არის სისხლძარღვებიდან განვითარებული ავთვისებიანი სიმსივნე, რომელიც ლოკალიზებულია კანთან ახლოს და პირის ღრუს ან ყელის ამომფენ შრეზე/ლორწოვანზე. შიდსით (AIDS) დაავადებულ პაციენტებში კაპოშის სარკომა ლოკალიზებულია პირის ღრუში, კერძოდ კი, სასის ლორწოვანზე. სიმსივნე, როგორც წესი, ლურჯი ან მეწამული შეფერილობისაა და ზედაპირიდან ოდნავ წამოწეულია.

კეთილთვისებიან სიმსივნეებთან შედარებით, სანერწყვე ჯირკვლების კიბო ნაკლებად გავრცელებული დაავადებაა. სანერწყვე ჯირკვლის კიბოს ყველაზე გავრცელებული ფორმაა მუკოეპიდერმოიდული კარცინომა, რომელიც ჩვეულებრივ, ვითარდება მცირე სანერწყვე ჯირკვალში, პირის ღრუს სასაზე (სახურავი). სიმსივნური წარმონაქმნის სახით იგი შეიძლება ასევე წარმოდგენილი იყოს ერთ-ერთ დიდ (მსხვილ) სანერწყვე ჯირკვალში, ქვედა ყბის ქვეშ ან მის უკანა ნაწილში/სეგმენტში. ყბის ძვლის კიბოს მიეკუთვნება ოსტეოსარკომა და მეტასტაზური სიმსივნეები (რომლებიც ყბის ძვალში სხეულის სხვა ნაწილიდან, ანუ პირველადი კერიდან გავრცელდა).

სიმპტომები

როგორც წესი, ორალური კიბო ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში უმტკივნეულოდ მიმდინარეობს, მაგრამ ბოლო სტადიაზე ტკივილს იწვევს. ტკივილი, როგორც წესი, იწყება მაშინ, როდესაც კიბო ახლომდებარე ნერვებში შეაღწევს და აზიანებს მათ. ენაზე ან სასის ლორწოვანზე ლოკალიზებული ავთვისებიანი სიმსივნის დროს ტკივილი, როგორც წესი, იწყება დისკომფორტით ყლაპვისას, ისევე, როგორც ყელის ტკივილი. განვითარების ადრეულ სტადიაზე სანერწყვე ჯირკვლის სიმსივნეები შეიძლება იყოს როგორც მტკივნეული, ასევე უმტკივნეულო. გარკვეულ ეტაპზე სიმსივნეები ხდება მტკივნეული, და ტკივილი შეიძლება საკვების მიღების შედეგად გაძლიერდეს, რაც ნერწყვის სეკრეციის სტიმულაციას ახდენს.

ყბის ძვლის კიბოს დროს ხშირია ტკივილის, დაბუჟების და/ან ჩხვლეტის შეგრძნება (პარესთეზია), რომელიც კბილის ანესთეზიით გაუტკივარების შეგრძნებას გვაგონებს. ტუჩის ან ლოყის კიბოს დროს პირველადი ტკივილი შეშუპებული/გადიდებული ქსოვილის უნებლიე მოკვნეტისას ჩნდება. სქვამოზური უჯრედის კარცინომა ხშირად ღია იარას (წყლულს) ჰგავს და ქვეშ მდებარე ქსოვილებში ჩაზრდა ახასიათებს. ტუჩისა და პირის ღრუს სხვა ნაწილების კიბო ხშირად შეიგრძნობა, როგორც გამაგრებები და მიერთებულია მის ქვეშ მდებარე ქსოვილებზე.

ამ რეგიონში ლოკალიზებული არაავთვისებიანი სიმსივნეების უმეტესობა თავისუფლად მოძრავია. ადამიანებს, რომლებიც ღეჭავენ ან ყნოსავენ თამბაქოს, ხშირად უვითარდებათ თეთრი ფერის, წვეტიანი სიმსივნეები ლოყის ლორწოვანზე, რომლებიც შეიძლება ვერუკოზულ (მეჭეჭოვან) კარცინომაში გადაიზარდოს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ სქვამოზური უჯრედის კარცინომა გაცილებით ხშირია. ორალურ კიბოს ახასიათებს სწრაფი ზრდა და სიმაგრის შეგრძნება. როგორც წესი, საწყის ეტაპზე მცირე სანერწყვე ჯირკვლების სიმსივნეები მცირე შეშუპებების სახით გვხვდება. ღრძილებზე, ენაზე ან პირის ღრუს ამომფენ ლორწოვანზე ფერშეცვლილი/გაუფერულებული უბნების გაჩენა შეიძლება კიბოს ნიშანი იყოს. პირის ღრუში ფერშეცვლილი – ყავისფერი ან მუქი ფერის უბნის გაჩენა შეიძლება მელანომა იყოს. ზოგჯერ ტუჩებს შორის სიგარეტის ან ჩიბუხის მოთავსების ადგილას (პაციენტის ჩვევა) ვითარდება ყავისფერი, ბრტყელი, ლაქებით დაფარული უბანი (მწეველის პატჩი).

დიაგნოზი

დიაგნოსტირებისას ორალურ კიბოზე ეჭვის მიტანა ხდება გარეგნული შესახედაობის მიხედვით, ხოლო მოგვიანებით – წარმოდგენილი სიმპტომებიდან გამომდინარე. ექიმი ვალდებულია, სხვა მიზეზებზე დაყრდნობით შეძლოს მელანომას დიფერენცირება ნორმალური პიგმენტაციისა ან დისკოლორიზაციისაგან. მაგრამ, საეჭვო უბნის ავთვისებიანობის დადგენა მხოლოდ ბიოფსიის (ქსოვილის ნიმუშის აღება და მისი მიკროსკოპული კვლევა) შედეგადაა შესაძლებელი.

რენტგენის მეშვეობით ყოველთვის ვერ ხერხდება კისტებისგან, კეთილთვისებიანი ძვლოვანი წარმონაქმნებისაგან ან სხეულის სხვა ნაწილიდან გავრცელებული მეტასტაზური სიმსივნეებისაგან ყბის ავთვისებიანი სიმსივნის დიფერენცირება. თუმცა, რენტგენის გამოსახულებაზე შესაძლებელია ყბის ძვლის კიბოს უსწორმასწორო კიდეების გარჩევა, ისევე, როგორც მიმდებარე კბილების ნაწილების განლევის დაფიქსირება, რაც სწრაფად მზარდი ავთისებიანი სიმსივნისთვისაა დამახასიათებელი.

პროგნოზი

პირის ღრუში ან მის გარშემო გაჩენილი ავთვისებიანი სიმსივნეები შეიძლება უახლოეს ლიმფურ კვანძებში გავრცელდეს, რის შედეგადაც კვანძების შეშუპება და გამაგრება ვითარდება. კიბოს სქვამოზური უჯრედის კარცინომას არ ახასიათებს მეტასტაზური გავრცელება სხეულის შორეულ ნაწილებში, მაგრამ ეს დამახასიათებელია ოსტეოსარკომისთვის და ძალიან დამახასიათებელია ავთვისებიანი მელანომასთვის, რომლის მეტასტაზებს შეუძლიათ მიაღწიონ ისეთ ორგანოებამდე, როგორიცაა მაგ. თავის ტვინი.

სქვამოზური უჯრედის კარცინომის დროს მკურნალობის ეფექტიანობის მაჩვენებელი მაღალია იმ შემთხვევაში, თუ ქირურგიული ჩარევის შედეგად მოხდება მთლიანი სიმსივნისა და გარემომცველი ნორმალური ქსოვილის მოცილება, ანუ ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზური სიმსივნის გავრცელებამდე. საშუალოდ, პაციენტების 68% გამოჯანმრთელდა დიაგნოზის დასმიდან სულ მცირე 5 წლის შემდეგ. თუმცა, ლიმფურ კვანძებში მეტასტაზური სიმსივნის გავრცელების შემთხვევაში 5-წლიანი ეფექტიანი განკურნების მაჩვენებელი მხოლოდ 25%-ში აღინიშნა. სამწუხაროდ, ბოლო რამდენიმე ათწლეულის მონაცემებით, სქვამოზური უჯრედის კარცინომის მკურნალობის ეფექტურობის მაჩვენებელი დიდად არ გაუმჯობესებულა. თუმცა, ვერუკოზული (მეჭეჭოვანი) კარცინომის დროს იშვიათია ფატალური გამოსავალი, რადგან იგი სიცოცხლის მოგვიანებით;ეტაპზე იჩენს თავს და ნელა იზრდება. გავრცელებული ავთვისებიანი მელანომის შემთხვევაში კი 5-წლიანი მკურნალობის ეფექტურობის მაჩვენებელი 5-10%-ს შეადგენს.

პრევენცია

პირის ღრუს სრულყოფილი, რუტინული კვლევა არის საუკეთესო სტრატეგია ავთვისებიანი და/ან კეთილთვისებიანი სიმსივნური წარმონაქმნების გამოსავლენად.

ალკოჰოლისა და თამბაქოს ჭარბი მოხმარებისგან თავის არიდებას შეუძლია მნიშვნელოვნად შეამციროს პირის ღრუს ავთვისებიანი სიმსივნეების განვითარების რისკი. გატეხილი კბილების ან ბჟენების გაუხეშებული, წამახვილებული კიდეების მოგლუვება/მოსწორება კიდევ ერთი პრევენციული ღონისძიებაა. ზაფხულში;მზის;სხივებისგან;თავის არიდება ტუჩის კიბოს განვითარების რისკს ამცირებს. თუ მზით დაზიანება მოიცავს ტუჩის დიდ უბანს, კიბოს პროგრესირების პრევენცია შესაძლებელია ტუჩის მთლიანი გარეთა ნაწილის ქირურგიული მოცილებით ან ლაზერის გამოყენებით.

მკურნალობა

სქვამოზური უჯრედის კარცინომისა და ორალური კიბოს უმრავლესობის შემთხვევაში ქირურგია და რადიაციული თერაპია განიხილება როგორც მკურნალობის ძირითადი მეთოდები. ეს ორი მეთოდი ხშირად ერთდროულად გამოიყენება, განსაკუთრებით – დიდი ზომის ავთვისებიანი სიმსივნეების მკურნალობის დროს.

ავთვისებიანი მელანომის მკურნალობა ძირითადად ქირურგიულ ჩარევას მოიცავს, რადგან ამ შემთხვევაში რადიაციული თერაპიის გამოყენება უეფექტოა. ოპერაციის დროს შეიძლება განისაზღვროს კიბოს მოცულობა (სტადია). ამ დროს შესაძლებელია ყბისქვეშა, ყბის უკანა, კისრის გასწვრივი და ლიმფური კვანძების მოცილება. შესაბამისად, პირის ღრუს ავთვისებიანი სიმსივნეების ოპერაციული მკურნალობა შეიძლება დამასახიჩრებელი და ფსიქოლოგიურად ტრავმატული იყოს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ დასახიჩრების მინიმიზაციის მიზნით უახლესი თანამედროვე მეთოდები გამოიყენება.

ტუჩების შემთხვევაში მიკროგრაფიული ქირურგიის (mos-Mohs) ტექნიკა – რომლის მეშვეობით ქირურგიის სხვადასხვა ფაზის დროს ამოღებული ქსოვილის ყოველი ფენის მიკროსკოპული კვლევის შედეგად შესაძლებელია სიმსივნის მაღალი სიზუსტით იდენტიფიცირება – ზოგავს ნორმალურ ქსოვილს და ამცირებს დასახიჩრების ხარისხს, ისევე, როგორც ლაზერის გამოყენება კიბოს უჯრედების განადგურებისას.

რეკონსტრუქციული ქირურგიის მეშვეობით შესაძლებელია ფუნქციის გაუმჯობესება და ნორმალური გარეგნობის აღდგენა, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც დაავადების კონტროლი განხორციელდება. დაკარგული კბილები და ყბის ძვლის ნაწილები შეიძლება პროთეზით ჩანაცვლდეს. ორალური კიბოთი დაავადებულ პაციენტს ოპერაციის შემდეგ შეიძლება ჩაუტარდეს რადიაციული თერაპია ან მხოლოდ რადიაციული თერაპია (ოპერაციის გარეშე). მიუხედავად იმისა, რომ რადიაციული თერაპია ყოველთვის არ შეიძლება იყოს ეფექტის მომტანი, განსაკუთრებით მაშინ, თუ კიბო უკვე გავრცელებულია, მას მაინც იყენებენ სიმპტომების დროებითი შემსუბუქების მიზნით (პალიატიური მკურნალობა).

რადიაციული თერაპია ხშირად აზიანებს სანერწყვე ჯირკვლებს და იწვევს პირის სიმშრალეს, აღნიშნული კი ხელს უწყობს კარიესისა და სხვა სტომატოლოგიური პრობლემების განვითარებას. თუ სანერწყვე ჯირკვლები არ დაზიანდა, ნერწყვის გამოყოფა ჩვეულებრივ, რადიაციული მკურნალობის დასრულებიდან რამდენიმე კვირაში აღდგება. იმის გამო, რომ ყბის ძვლის დასხივების შემდგომ ჭრილობის შეხორცების პროცესი გართულებულია, რადიაციული თერაპიის მიღებამდე, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია სტომატოლოგიური პრობლემების მოგვარება. რადიაციულ თერაპიამდე აუცილებელია ნებისმიერი პრობლემური კბილის ამოღება და ასევე, გარკვეული დრო – ჭრილობის შესახორცებლად.

აღმოჩნდა, რომ პირის ღრუს ავთვისებიანი სიმსივნეების უმეტესობის შემთხვევაში ქიმიოთერაპია ნაკლებეფექტურია, ის ხელს უწყობს მხოლოდ სიმპტომების შემსუბუქებას. მათთვის, ვისთვისაც ქირურგიული ან რადიაციული მკურნალობა დაუშვებელია, ტკივილის შემსუბუქებისა და სიმსივნის ზომების შესამცირებლად იყენებენ ისეთ პრეპარატებს, როგორიცაა: ცისპლატინი, ფლუოროურაცილი, ბლეომიცინი და მეტოტრექსატი, მაგრამ, როგორც წესი, განკურნება არ ხერხდება.

ორალური კიბოთი დაავადებული პაციენტებისთვის, რომელთაც რადიაციული თერაპია გაიარეს, ძალზე მნიშვნელოვანია პირის ღრუსა და კბილების ჰიგიენის დაცვა, რადგან ქირურგიული ჩარევის, მაგალითად, კბილის ექსტრაქცის შემთხვევაში, შეხორცების პროცესი რთულად მიმდინარეობს. აღნიშნული ჰიგიენა მოიცავს რეგულარულ გამოკვლევებს, საფუძვლიან მოვლასა და სახლის პირობებში ფთორის აპლიკაციების ყოველდღიურ გამოყენებას.

იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტს საბოლოოდ მაინც უწევს კბილის ამოღება, ჰიპერბარიული ჟანგბადის თერაპიის;(HBO);გამოყენება ხელს შეუწყობს დასხივებული უბნის შეხორცების პროცესს ძვლისა და მის გარშემო არსებული რბილი ქსოვილის დაკარგვის გარეშე (ოსტეორადიონეკროზი).