ათეროსკლეროზი მდგომარეობაა, რომლის დროსაც, საშუალო ან დიდი ზომის არტერიების კედლებში ვითარდება ცხიმოვანი ნივთიერების ჩანართები (ათერომა ან ათეროსკლეროზული ფოლაქი), რაც იწვევს სისხლის ნაკადის შემცირებას ან ბლოკირებას.

• ათეროსკლეროზი გამოწვეულია არტერიების კედლის განმეორებითი დაზიანებით;

• ასეთი დაზიანების განვითარებას ხელს უწყობს მრავალი ფაქტორი, მათ შორის, მაღალი არტერიული წნევა, თამბაქოს მოხმარება, დიაბეტი და სისხლში ქოლესტერინის მაღალი დონე;

• ხშირად პირველი სიმპტომია ტკივილი ან კრამპი, რომელიც მაშინ ვითარდება, როდესაც სისხლის ნაკადი ქსოვილებს ვერ უზრუნველყოფს საჭირო რაოდენობის ჟანგბადით;

• ათეროსკლეროზის პრევენციისათვის საჭიროა თამბაქოს მოხმარების შეწყვეტა, საკვები რაციონის ცვლილება, რეგულარული ფიზიკური ვარჯიში და არტერიული ჰიპერტენზიისა და დიაბეტის კონტროლი.

• ათეროსკლეროზის გართულებების განვითარების შემთხვევაში, როგორიცაა გულის შეტევა ან ინსულტი, საჭიროა მათი სათანადო მკურნალობა.

აშშ-სა და ბევრ განვითარებულ ქვეყანაში, ათეროსკლეროზი ავადობისა და სიკვდილიანობის წამყვანი მიზეზია. 2005 წლისთვის, მხოლოდ აშშ-ში დაახლოებით 16 მილიონ ადამიანს ჰქონდა გულის ათეროსკლეროზული დაავადება და 5.8 მილიონს – ინსულტი. ამავე წელს, კარდიოვასკულურმა დაავადებებმა, უპირველესად კორონარულმა და ცერებრულმა ათეროსკლეროზმა, გამოიწვია დაახლოებით 870000 ადამიანის სიკვდილი, რაც 2-ჯერ აღემატება სიმსივნეებით და 9-ჯერ ტრავმებით გამოწვეულ სიკვდილიანობას. მიმდინარე წელს დაახლოებით 1.2 მილიონ ამერიკელს ექნება ახალი ან განმეორებითი გულის შეტევა. მედიცინაში მნიშვნელოვანი წინსვლის მიუხედავად, კორონარული არტერიების დაზიანებით გამოწვეული გულის შეტევა (ათეროსკლეროზი, რომელიც აზიანებს გულის მკვებავ სისხლძარღვებს) და ინსულტი (გამოწვეულია თავის ტვინის სისხლით მკვებავი არტერიების ათეროსკლეროზით) მაინც იწვევს უფრო მეტ სიკვდილიანობას, ვიდრე ერთად აღებული ყველა სხვა მიზეზი. ათეროსკლეროზი აზიანებს თავის ტვინის, გულის, თირკმლების, სხვა სასიცოცხლო ორგანოების და ქვედა კიდურების საშუალო და დიდი კალიბრის არტერიებს. ეს არის არტერიოსკლეროზის (რამდენიმე დაავადების ზოგადი ტერმინი, როდესაც არტერიის კედელი სქელდება და ნაკლებად ელასტიკური ხდება) ყველაზე გავრცელებული და მნიშვნელოვანი ტიპი.

მიზეზები

ათეროსკლეროზის ჩამოყალიბება რთული პროცესია. როგორც ჩანს, უმთავრესია არტერიის კედლის სხვადასხვა მექანიზმით გამოწვეული განმეორებადი, თანდათანობითი დაზიანება. ეს მექანიზმებია სისხლის ნაკადის ტურბულენტური დინებით გამოწვეული ფიზიკური სტრესი (ვლინდება არტერიების განტოტების ადგილას, ძირითადად მაღალი არტერიული წნევის მქონე პირებს შორის) და ანთებით სტრესი, რომელშიც ჩართულია იმუნური სისტემა, რამდენიმე ინფექცია ან სისხლის ბიოქიმიური ცვლილებები (როგორიცაა მაღალი ქოლესტერინი ან დიაბეტი). ინფექცია შეიძლება გამოწვეული იყოს ბაქტერიებით (Chlamydia pneumoniae ან Helicobacter pylori) ან ვირუსებით (ციტომეგალოვირუსი და სხვები).

ათეროსკლეროზის განვითარება იწყება, როდესაც დაზიანებული არტერიის კედელი წარმოქმნის ქიმიურ სიგნალს, რომელიც იწვევს რამდენიმე ტიპის სისხლის თეთრი უჯრედების (მონოციტები და T უჯრედები) მიმაგრებას არტერიის კედელზე. ეს უჯრედები შეაღწევენ არტერიის კედელში, სადაც გარდაიქმნებიან ქაფიან უჯრედებად, რომელიც აგროვებს ქოლესტერინსა და სხვა ცხიმოვან ნივთიერებებს და ასტიმულირებს გლუვი კუნთოვანი უჯრედების ზრდას არტერიის კედელში. დროთა განმავლობაში ცხიმით სავსე ქაფიანი უჯრედების რაოდენობა იზრდება. ისინი წარმოქმნიან ლაქოვან ჩანართებს (ათერომა, ასევე ეწოდება ფოლაქი), რომელიც იფარება ფიბროზული ქუდით. ფოლაქში თანდათან გროვდება კალციუმი. ფოლაქები შეიძლება გაფანტული იყოს საშუალო და დიდი კალიბრის არტერიების კედლებში; თუმცა, ძირითადად არტერიების განშტოების ადგილზე ყალიბდება.

ფოლაქი შეიძლება გაიზარდოს არტერიის სანათურში და თანდათან დაავიწროოს იგი. როდესაც სისხლძარღვი ათეროსკლეროზულად ვიწროვდება, ქსოვილები, რომლებიც სისხლით აღნიშნული სისხლძარღვების საშუალებით მარაგდება, ვეღარ იღებს საჭირო რაოდენობით სისხლსა და ჟანგბადს. ფოლაქი შეიძლება გაიზარდოს არტერიის კედელშიც. ამ დროს იგი არ აფერხებს სისხლის ნაკადს. ფოლაქის ორივე სახეობა შეიძლება გასკდეს და შიგთავსი სისხლის ნაკადს შეერიოს. ეს ნივთიერებები თრომბის წარმოქმნას იწვევს. თრომბი უეცრად წყვეტს არტერიაში სისხლის ნაკადს, რაც გულის შეტევის და ინსულტის განვითარების მთავარი მიზეზია. ზოგჯერ შედედებული სისხლის (თრომბის) ან ფოლაქის პატარა ნაწილი გადაადგილდება სისხლის ნაკადთან ერთად და იწვევს არტერიის დახშობას სხეულის ნებისმიერ ადგილას.

რისკფაქტორები

ათეროსკლეროზის რისკფაქტორებია: თამბაქოს მოხმარება, სისხლში ქოლესტერინის მაღალი მაჩვენებელი, მაღალი არტერიული წნევა, დიაბეტი, სიმსუქნე, დაბალი ფიზიკური აქტიურობა და დიეტა. დიეტური ფაქტორები მოიცავს ყოველდღიურად ხილისა და ბოსტნეულის მცირე რაოდენობით მიღებას და ალკოჰოლის არარეკომენდებული რაოდენობით მოხმარებას (ძალიან დიდი რაოდენობით სმას ან საერთოდ არმიღებას). ამ რისკფაქტორების შეცვლა (მოდიფიკაცია), ჩვეულებრივ, შესაძლებელია. არამოდიფიცირებადი რისკფაქტორებია: ახალგაზრდა ასაკში ათეროსკლეროზული დაავადების ოჯახური შემთხვევები (ახლო ნათესავი, რომელსაც ახალგაზრდა ასაკში განუვითარდა დაავადება), უფროსი ასაკი და მამრობითი სქესი. რისკი ქალებთან შედარებით მამაკაცებს უფრო მაღალი აქვთ; თუმცა, კორონარული არტერიების დაავადების მქონე ქალებში მამაკაცებთან შედარებით უფრო მაღალია სიკვდილიანობა.

თამბაქოს მოხმარება: ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოდიფიცირებადი რისკფაქტორია თამბაქოს მოწევა (თამბაქოს სხვადასხვა სახეობის გამოყენება, როგორიცაა ბურნუთი ან საღეჭი, ასევე ზრდის რისკს). მწეველის მიერ მოხმარებული თამბაქოს რაოდენობა პირდაპირ კავშირშია კორონარული არტერიების დაავადების განვითარებასთან. ყოველდღიურად 20 და მეტი ღერი სიგარეტის მოწევისას გულის შეტევის განვითარების რისკი 3-ჯერ იზრდება მამაკაცებში და 6-ჯერ ქალებს შორის. იმ პირებისთვის, რომელთაც გულის დაავადების განვითარების მაღალი რისკი აქვთ, თამბაქოს მოხმარება განსაკუთრებით სახიფათოა.

თამბაქოს მოწევა ამცირებს მაღალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინული ქოლესტერინის (HDL cholesterol) – ე.წ. კარგი ქოლესტერინის დონეს და ზრდის დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინული ქოლესტერინის (LDL cholesterol) –ე.წ. ცუდი ქოლესტერინის დონეს. ასევე იმატებს ნახშირჟანგის დონე, რომელიც ზრდის არტერიის კედლის დაზიანების რისკს. თამბაქოს მოწევა იწვევს ისედაც შევიწროებული არტერიების კიდევ მეტად კონსტრიქციას და ამცირებს ქსოვილებთან მიწოდებული ჟანგბადის რაოდენობას. დამატებით, თამბაქოს მოხმარება აძლიერებს სისხლის შედედების უნარს (თრომბოციტების შეწებების უნარის გაძლიერების გამო), რაც ზრდის პერიფერიული არტერიების დაავადების (არტერიები, რომლებიც არ განეკუთვნება გულისა და თავის ტვინის მკვებავ არტერიებს), გვირგვინოვანი (კორონარული) სისხლძარღვების დაზიანების, ინსულტის განვითარებისა და შუნტირების დროს გამოყენებული არტერიული იმპლანტის დახშობის რისკს.

თამბაქოს მოწევის ხანდაზმულობის მიუხედავად, მათგან განსხვავებით, ვინც აგრძელებს მოწევას, მისი შეწყვეტა ანახევრებს ზემოხსენებულ რისკებს. თამბაქოს მიტოვება ასევე ამცირებს სიკვდილიანობის რისკს აორტოკორონარული შუნტირების ოპერაციის ან გულის შეტევის შემდგომ და აქვეითებს ავადობისა და სიკვდილიანობის რისკს იმ პირებს შორის, რომელთაც აქვთ პერიფერიული არტერიების დაავადება. თამბაქოს მიტოვების სარგებელი მისი შეწყვეტისთანავე იწყება და იზრდება დროთა განმავლობაში.

პასიური მოწევა (სხვის მიერ მოწეული თამბაქოს კვამლის ჩასუნთქვა) ასევე ზრდის რისკებს და საჭიროა მისი თავიდან არიდება.

ქოლესტერინის დონე: სხვა მნიშვნელოვანი მოდიფიცირებადი რისკფაქტორია დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინული (დსლპ; LDL) ქოლესტერინის მაღალი დონე სისხლში. მიდრეკილების მქონე პირებში ნაჯერი ცხიმებით მდიდარი საკვების მიღება იწვევს დსლპ (LDL) ქოლესტერინის დონის მატებას. მისი შემცველობა სისხლში ასევე იზრდება ასაკთან ერთად და ქალებთან შედარებით მამაკაცებს შორის უფრო მაღალია; თუმცა, ქალებში მისი დონე მატულობს მენოპაუზის შემდეგ. არსებობს რამდენიმე მემკვიდრეობითი დაავადება, რომლის დროსაც, სისხლში ქოლესტერინის და სხვა ცხიმების დონე მნიშვნელოვნად მომატებულია. ასეთი დაავადების მქონე პირებს სისხლში ქოლესტერინის ძალზე მაღალი მაჩვენებლები აქვთ და მკურნალობის გარეშე ისინი ადრეულ ასაკში გულის კორონარული დაავადებით იღუპებიან.

დსლპ (LDL) ქოლესტერინის მომატებული დონის დაქვეითება წამლების საშუალებით, რომელთაც სტატინებს უწოდებენ, მნიშვნელოვნად ამცირებს გულის შეტევის ან ინსულტის განვითარებისა და სიკვდილის რისკს.

ყველა სახის ქოლესტერინი არ ზრდის ათეროსკლეროზის რისკს. ე.წ. კარგი, ანუ მაღალი სიმკვრივის (HDL) ქოლესტერინის მაღალი მაჩვენებელი, პირიქით, ამცირებს ათეროსკლეროზის რისკს, ხოლო დაბალი – ზრდის.

საერთო ქოლესტერინი, რომელიც მოიცავს დსლპ (LDL) ქოლესტერინს, მსლპ (HDL) ქოლესტერინს და ტრიგლიცერიდებს, სასურველი დონე 140-200 მგ/დლ-ის (3.6-5.2 მმოლ/ლ) ფარგლებშია. გულის შეტევის რისკი ორმაგდება, როდესაც საერთო ქოლესტერინის დონე 300 მგ/დლ-ს (7.8 მმოლ/ლ) უახლოვდება. რისკი მცირდება, როდესაც დსლპ ქოლესტერინის დონე 130 მგ/დლ-ზე (3.4 მმოლ/ლ) დაბალია, ხოლო მსლპ ქოლესტერინის შემცველობა 40 მგ/დლ-ზე (1 მმოლ/ლ) მეტია. მაღალი რისკის მქონეთა შორის, როგორიცაა: დიაბეტიანი, გულის ათეროსკლეროზული დაავადების, გულის შეტევის, ინსულტის ან აორტოკორონარული შუნტირების მქონე პირები, დსლპ ქოლესტერინის დონე ნაკლები უნდა იყოს 70 მგ/დლ-ზე (1.8 მმოლ/ლ). დსლპ ქოლესტერინის მაჩვენებელთან შედარებით, რისკის შესაფასებლად უფრო სანდო მარკერია მსლპ (HDL) ქოლესტერინის თანაფარდობა საერთო ქოლესტერინთან. მსლპ ქოლესტერინის შემცველობა საერთო ქოლესტერინის 25%-ზე მეტს უნდა შეადგენდეს. ტრიგლიცერიდების მაღალი მაჩვენებელი ხშირად ასოცირებულია მსლპ ქოლესტერინის დაბალ დონესთან. არსებობს მტკიცებულებები, რომლის მიხედვით, მხოლოდ ტრიგლიცერიდების მომატებული მაჩვენებელი ასევე ზრდის ათეროსკლეროზის განვითარების რისკს.

სისხლის მაღალი წნევა: არაკონტროლირებადი, სისხლის მომატებული სისტოლური ან დიასტოლური წნევა ათეროსკლეროზით განპირობებული გულის შეტევის ან ინსულტის განვითარების რისკფაქტორია. კარდიოვასკულური დაავადებების განვითარების რისკი მატულობს, როდესაც სისხლის წნევა 110/75 მმ ვწყ.სვ-ს აღემატება. მომატებული არტერიული წნევის შემცირება თვალნათლივ ამცირებს ზემოხსენებულ რისკს. ექიმები ცდილობენ სისხლის წნევა 140/90 მმ ვწყ.სვ-ზე დაბალი იყოს, ხოლო დიაბეტის ან თირკმელების დაავადების შემთხვევაში < 130/80 მმ ვწყ.სვ-ზე ნაკლები.

შაქრიანი დიაბეტი: ტიპი 1 დიაბეტის მქონე პირები მიდრეკილნი არიან მცირე ზომის არტერიული სისხლძარღვების, მაგალითად, თვალის, ნერვებისა და თირკმლების სისხლძარღვების დაზიანებისადმი, რაც იწვევს მხედველობის დაკარგვას, ნერვის დაზიანებას და თირკმლების უკმარისობას. მათ ნაწილს და ტიპი 2 დიაბეტის მქონე პაციენტების უმრავლესობას აღენიშნება დიდი კალიბრის არტერიული სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული დაზიანება. ასეთ პირებს ათეროსკლეროზი ადრეული ასაკიდან უვითარდებათ და დაზიანებაც უფრო ინტენსიურია, ვიდრე დიაბეტის არმქონე პირებში. ათეროსკლეროზის განვითარების რისკი 2-6-ჯერ მაღალია დიაბეტის მქონე პაციენტებს შორის, განსაკუთრებით ქალებში. ასეთი ქალები არც მენოპაუზამდე არიან დაცული ათეროსკლეროზის განვითარებისაგან. დიაბეტიან პირებს სიკვდილიანობის ისეთივე რისკი აქვთ, როგორიც პირებს გულის შეტევის გადატანის შემდეგ. ამიტომ ექიმები ცდილობენ ამ პაციენტებში სხვა რისკფაქტორების (როგორიცაა ქოლესტერინის მაღალი მაჩვენებელი და მაღალი არტერიული წნევა) მკაცრად გაკონტროლებას.

სიმსუქნე: სიმსუქნე, განსაკუთრებით მუცლისმიერი (აბდომინალური), ზრდის კორონარული არტერიების დაავადების (გულის მკვებავი სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული დაზიანების) რისკს. მუცლისმიერი სიმსუქნე ზრდის ათეროსკლეროზის სხვა რისკფაქტორების განვითარების ალბათობას, როგორიცაა: მაღალი არტერიული წნევა, ტიპი 2 შაქრიანი დიაბეტი და ქოლესტერინის მომატებული დონე. წონის კლება ამცირებს ყველა ჩამოთვლილი მდგომარეობის განვითარების რისკს.

დაბალი ფიზიკური აქტიურობა: დაბალი ფიზიკური აქტიურობა ზრდის კორონარული არტერიების დაავადების განვითარების რისკს. სულ უფრო მეტი მტკიცებულებაა, რომ თუნდაც ზომიერი ინტენსიურობის რეგულარული ფიზიკური დატვირთვა ამცირებს აღნიშნულ რისკს და სიკვდილიანობას. ფიზიკური აქტიურობა ხელს უწყობს ათეროსკლეროზის სხვა რისკფაქტორების მოდიფიცირებას – არტერიული წნევის დაქვეითებას და ქოლესტერინის დონის შემცირებას, წონის კლებას და ინსულინისადმი რეზისტენტობის დაქვეითებას.

დიეტა: მყარი მტკიცებულება არსებობს, რომ ხილისა და ბოსტნეულის რეგულარულად მიღება ამცირებს კორონარული არტერიების დაავადების განვითარების რისკს. თუმცა, უცნობია, ხილისა და ბოსტნეულის დადებითი ეფექტი განპირობებულია მათში არსებული ნივთიერებებით (ფიტოქიმიური ნაერთები), თუ ის პირები, რომლებიც დიდი რაოდენობით ჭამენ ხილსა და ბოსტნეულს, ნაკლებ ნაჯერ ცხიმოვან მჟავებს მოიხმარენ და უპირატესად ბოჭკოსა და ვიტამინებს იღებენ. მიუხედავად ამისა, ფიტოქიმიურ ნაერთებს, რომელთაც ფლავონოიდებს უწოდებენ (შეიცავს შავი ყურძენი, წითელი ღვინო, შავი ჩაის ფოთოლი, მუქი ფერის ლუდი), მნიშვნელოვანი დამცავი ეფექტი აქვთ. ღვინოში ფლავონოიდების მაღალი კონცენტრაციით შეიძლება აიხსნას ფრანგებს შორის კორონარული არტერიების დაავადების შედარებით დაბალი სიხშირე, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი, ამერიკელებისაგან განსხვავებით, მეტი რაოდენობით თამბაქოსა და ცხიმიან საკვებს მოიხმარენ. თუმცა არ არსებობს კვლევები, რომლებიც დაადასტურებდა, რომ ფლავონოიდებით მდიდარი საკვების ან დანამატების გამოყენება ათეროსკლეროზის პრევენციას ახდენს. ზოგიერთ ბოსტნეულში უჯრედისის მაღალმა შემცველობამ შეიძლება შეამციროს სისხლში საერთო ქოლესტერინის, გლუკოზისა და ინსულინის დონე. თუმცა, ჭარბი რაოდენობით ბოჭკომ შეიძლება გავლენა იქონიოს ზოგიერთი მინერალისა და ვიტამინის შეწოვაზე. ზოგადად, ფიტოქიმიური ნაერთებით და ვიტამინებით მდიდარი საკვები ბოჭკოსაც დიდი რაოდენობით შეიცავს.

ცხიმი საკვები რაციონის მნიშვნელოვანი შემადგენელია. წარმოდგენა, რომ სწორი კვებისათვის მნიშვნელოვანია ნაკლები რაოდენობით ცხიმის მიღება, მხოლოდ ნაწილობრივაა გამართლებული, რადგან მნიშვნელობა აქვს ცხიმის სახეობას. ცხიმის ძირითადი სახეებია:

• ნაჯერი ცხიმები და ტრანსცხიმები

• უჯერი ცხიმები (პოლიუჯერი და მონოუჯერი ცხიმები)

ოთახის ტემპერატურაზე ცხიმი შეიძლება იყოს მყარ ან თხევად მდგომარეობაში. თხევადი ცხიმები, როგორიცაა ზეთი და ზოგი მარგარინი, მდიდარია პოლი- და მონოუჯერი ცხიმებით. მყარი ცხიმები, როგორიცაა კარაქი, მდიდარია ნაჯერი და ტრანსცხიმებით. ათეროსკლეროზის გამომწვევია ნაჯერი ცხიმები და ტრანსცხიმები. ამრიგად, საკვებ რაციონში უნდა შეიზღუდოს ნაჯერი და ტრანსცხიმების რაოდენობა და მათ ნაცვლად გაიზარდოს მონო- და პოლიუჯერი ცხიმების შემცველობა. ნაჯერი და ტრანსცხიმების შემცველია წითელი ხორცი, სწრაფი კვების და ცხიმიანი რძის პროდუქტები (როგორიცაა ყველი, კარაქი, ნაღები) და მყარი მარგარინები. მონოუჯერი ცხიმების შემცველია კანოლა და ზეითუნის ზეთი, რბილი მარგარინები ტრანს-ცხიმების გარეშე, ასევე თხილი და ზეთისხილი. პოლიუჯერ ცხიმებს შეიცავს თხილი, ზეთები და მაიონეზი. პოლიუჯერი ცხიმების ორი ძირითადი სახეობა – ომეგა-3 და ომეგა-6, ჯანსაღი საკვების ძირითადი შემადგენელია. ომეგა-3 ცხიმებს შეიცავს ცხიმიანი თევზი, როგორიცაა: ორაგული, კვერცხი, კანოლას ზეთი და კაკალი. ომეგა-6 ცხიმოვანი მჟავას შემცველია თხილისა და მარცვლეულის ზოგიერთი სახეობა და საფლორის, მზესუმზირისა და სიმინდის ზეთი.

ალკოჰოლის მიღება: იმ პირებს, რომლებიც ზომიერად იღებენ ალკოჰოლს, კორონარული არტერიების დაავადების უფრო დაბალი რისკი აქვთ არამსმელებთან ან ალკოჰოლის ჭარბად მომხმარებლებთან შედარებით. ალკოჰოლი ზრდის კარგი ქოლესტერინის (HDL) დონეს,ამცირებს თრომბის წარმოქმნის რისკს და ანთებით პროცესს, იცავს ორგანიზმს უჯრედების აქტივობის დროს წარმოქმნილი შუალედური პროდუქტების დამაზიანებელი მოქმედებისაგან. ამასთან, ალკოჰოლის ჭარბად მიღებამ (14 დალევაზე მეტი კვირაში მამაკაცებისთვის და 9 დალევაზე მეტი კვირაში ქალებისთვის) შეიძლება ჯანმრთელობის სერიოზული პრობლემები შექმნას და გაზარდოს სიკვდილიანობის რისკი.

ჰომოცისტეინის მაღალი მაჩვენებელი სისხლში (ჰიპერჰომოცისტეინემია): პირებს, რომელთაც სისხლში ჰომოცისტეინის (ამინმჟავა) მაღალი მაჩვენებელი აქვთ, რაც ძირითადად მემკვიდრეობითი დაავადებითაა განპირობებული, ჩვეულებრივ, ახალგაზრდა ასაკიდანვე მომატებული აქვთ კორონარული არტერიების დაავადების რისკი. ჰომოცისტეინის მაღალი დონე პირდაპირ აზიანებს არტერიების კედელს და ზრდის ფოლაქის წარმოქმნის ალბათობას, ასევე ხელს უწყობს თრომბის წარმოქმნას. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ პაციენტისთვის ჰომოცისტეინის დამაქვეითებელი მედიკამენტის მიცემა არ ამცირებს სიკვდილიანობის რისკს.

სიმპტომები

სიმპტომები დამოკიდებულია დაზიანებული სისხლძარღვის მდებარეობასა და შევიწროების განვითარების სისწრაფეზე.

სისხლძარღვის ათეროსკლეროზული შევიწროება მხოლოდ მაშინ იწვევს სიმპტომებს, როცა სისხლძარღვის სანათური 70%-ზე მეტად მცირდება. პირველი სიმპტომი შეიძლება იყოს ტკივილი ან კრამპი და ვლინდება, როდესაც სისხლის ნაკადი ვერ უზრუნველყოფს ქსოვილებისათვის საჭირო რაოდენობით ჟანგბადის მიწოდებას. მაგალითად, დაავადებულს ვარჯიშის დროს შეიძლება დაეწყოს ტკივილი გულმკერდში, ვინაიდან ამ დროს გულის სისხლით მომარაგება არაადეკვატურია, ან ფეხით სიარულის დროს შეიძლება განვითარდეს ტკივილი კიდურში ან კრამპი (გარდამავალი კოჭლობა), რადგან კიდურების კუნთებს ჟანგბადი არასაკმარისი რაოდენობით მიეწოდება. თუ ერთი ან ორივე თირკმლის მკვებავი არტერია შევიწროვდა, შეიძლება თირკმლების უკმარისობა ან ძალზე მაღალი და საშიში წნევის მატება განვითარდეს.

გულის მკვებავი სისხლძარღვების (კორონარული არტერიების) დახშობა გულის შეტევას იწვევს, თავის ტვინის სისხლძარღვების დახშობა – ინსულტს, ხოლო ქვედა კიდურის არტერიების დახშობა – ტერფის თითების, ტერფის ან ფეხის განგრენას.

დიაგნოზი

თუ დაავადებულს არტერიული სისხლძარღვის დახშობის სიმპტომები აღენიშნება, უნდა ჩაუტარდეს კვლევები დახშობის ლოკალიზაციისა და გავრცელების დასადგენად. იმისდა მიხედვით, თუ რომელი ორგანო შეიძლება იყოს ჩართული პროცესში, სხვადასხვა კვლევები გამოიყენება. ერთ-ერთი ორგანოს არტერიების ათეროსკლეროზული დაზიანებისას ხშირია ასეთივე დაზიანების არსებობა სხვა ორგანოს არტერიულ სისხლძარღვებშიც. ამიტომ, ვთქვათ, როცა ქვედა კიდურის არტერიაში ნახულობენ ათეროსკლეროზულ დაზიანებას, ტარდება კვლევები სხვა ორგანოს, მაგალითად, გულის მკვებავი სისხლძარღვების დაზიანების გამოსავლენად. სისხლძარღვების ათეროსკლეროზული დაზიანებისას, გამოკვლევები ტარდება რამდენიმე სხვა რისკფაქტორების შესაფასებლად. მაგალითად, ისაზღვრება სისხლში უზმოდ გლუკოზის, ქოლესტერინის, ტრიგლიცერიდების დონე. ექიმები, აღნიშნულ კვლევებს, მოზრდილების ყოველწლიური რუტინული გამოკვლევის ფარგლებში ატარებენ. ზოგი ექიმი, პრევენციული სტრატეგიის ფარგლებში, რეკომენდაციას უწევს ათეროსკლეროზული დაზიანების გამოსავლენი ტესტების ჩატარებას პირებში, რომელთაც სიმპტომები ჯერ არ აქვთ. ასეთია გულის კომპიუტერული ტომოგრაფია (CT/კტ) ან მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია (MRI/მრტ) და კისრის არტერიების (კაროტიდული არტერიების) ულტრასონოგრაფია. კომპიუტერული ტომოგრაფია კორონარულ არტერიებში ავლენს გამკვრივებულ (კალციფიცირებულ) ფოლაქებს, საძილე არტერიების ულტრასონოგრაფია – სისხლძარღვის კედლის გასქელებას, რომელიც ათეროსკლეროზულ დაზიანებაზე მიუთითებს. თუმცა, ბევრი ექიმი ფიქრობს, რომ ასეთი ტესტების ჩატარების შედეგად მიღებული ინფორმაცია იშვიათად ცვლის რეკომენდაციებს, რომლის მიწოდება პაციენტისათვის უფრო ადვილად გამოსავლენი რისკფაქტორების საფუძველზეც შეიძლება.

პრევენცია და მკურნალობა

ათეროსკლეროზის პრევენციისათვის, საჭიროა თამბაქოს მოხმარების შეწყვეტა, დსლპ (LDL) ქოლესტერინის შემცირება, არტერიული წნევის დაქვეითება, წონის დაკლება და ფიზიკური აქტიურობის გაზრდა. დიაბეტით დაავადებულმა პირმა უნდა შეინარჩუნოს სისხლში შაქრის (გლუკოზის) სასურველი დონე. მაღალი რისკის მქონე პაციენტებისთვის გარკვეული სარგებლის მომტანი შეიძლება იყოს განსაზღვრული წამლების მიღება. ასეთი წამლებია სტატინები (მაშინაც კი, როდესაც ქოლესტერინი ნორმაში ან მსუბუქად მომატებულია) და ასპირინი ან სხვა ანტიაგრეგანტები.

ათეროსკლეროზის გართულებების განვითარების შემთხვევაში საჭიროა მათი სათანადოდ მკურნალობა. გართულებებს მიეკუთვნება: სტენოკარდია, გულის შეტევა, გულის რიტმის დარღვევა, გულის უკმარისობა, თირკმლების უკმარისობა, ინსულტი და ქვედა კიდურების კრამპი (გარდამავალი კოჭლობა) ან განგრენა.