ბრონქოექტაზია არის სასუნთქი გზების (ბრონქების) შეუქცევადი გაფართოება (დილატაცია), რომელიც ბრონქების კედლების დაზიანების გამო ვითარდება.

• ბრონქოექტაზიის ყველაზე ხშირი მიზეზია მწვავე ან განმეორებადი რესპირატორული ინფექციები;

• პაციენტების უმეტესობას ახასიათებს ქრონიკული ხველა, ზოგჯერ სისხლიანიც, გულმკერდის ტკივილი და პნევმონიების განმეორებადი ეპიზოდები;

• როგორც წესი, კეთდება გულმკერდის რენტგენოგრაფია დაავადების ხარისხის და სიმძიმის განსასაზღვრად;

• პაციენტებს ხშირად ენიშნებათ ანტიბიოტიკები და მედიკამენტები, რომლებიც ლორწოს დაგროვებას უშლის ხელს.

ბრონქოექტაზია ვითარდება მაშინ, როცა რაიმე მავნე ზემოქმედების შედეგად ბრონქების კედელი უშუალოდ ზიანდება ან ირღვევა სასუნთქი გზების ნორმალური დამცავი ფუნქცია. სასუნთქი გზების დაცვას ახორციელებს პაწაწინა წამწამოვანი უჯრედები, რომლებიც შიგნიდან ამოფენს მის ზედაპირს. წამწამები ირხევიან წინა და უკანა მიმართულებით, გადააადგილებენ ლორწოს თხელ ფენას, რომელიც ზოგადად ფარავს სასუნთქ გზებს. ლორწოში მოხვედრილ მავნე ნაწილაკებსა და ბაქტერიებს წამწამები მიმართავენ ხორხისკენ, სადაც საბოლოოდ ხდება მათი ამოხველება ან გადაყლაპვა.

სასუნთქი გზების პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით დაზიანებისას ბრონქების კედლები ტრავმირდება და ვითარდება ქრონიკული ანთებითი პროცესი. ანთებადი ბრონქული კედელი ხდება ნაკლებელასტიკური, რაც იწვევს სასუნთქი გზების გაფართოებას და მოდუნებას და ბრონქის კედლებში ჩნდება მცირე ზომის გამობერილობები ანუ ტომსიკები, რომლებიც პატარა საჰაერო ბუშტებს ჰგავს. ანთების გამო იზრდება ლორწოს სეკრეციაც, ვინაიდანაც წამწამოვანი უჯრედები დაზიანებული ან განადგურებულია, ლორწო გროვდება გაფართოებულ სასუნთქ გზებში და ხელსაყრელ გარემოს ქმნის ბაქტერიების გამრავლებისთვის. ბაქტერიები თავის მხრივ აზიანებენ ბრონქების კედლებს და ამგვარად იქმნება მანკიერი წრე ინფექციასა და სასუნთქი გზების დაზიანებას შორის.

ბრონქოექტაზიამ შეიძლება მოიცვას ფილტვების რამდენიმე მიდამო ერთდროულად (დიფუზური ბრონქოექტაზია) ან მხოლოდ ერთი ან ორი მიდამო (ფოკალური ბრონქოექტაზია). ჩვეულებრივ იგი იწვევს საშუალო ზომის სასუნთქი გზების გაფართოებას, თუმცაღა შეიძლება მოხდეს მცირე ზომის სასუნთქი გზების დანაწიბურება და განადგურებაც.

გართულებები: ინფექცია და ანთებითი პროცესი შეიძლება გავრცელდეს მცირე ზომის ბუშტუკებში (ალვეოლებში), რაც იწვევს პნევმონიის განვითარებას, დანაწიბურებას და ფილტვის ქსოვილის ფუნქციის დაკარგვას. ფილტვის ქსოვილის დაზიანება და ნაწიბურების ჩამოყალიბება საბოლოო ჯამში ახდენს გულის მარჯვენა ნახევრის გადაძაბვას, რადგანაც გული დატვირთვით ცდილობს გადმოტუმბოს სისხლი დაზიანებული ქსოვილიდან. გულის მარჯვენამხრივ გადაძაბვას მივყავართ გულის უკმარისობის ისეთი ფორმამდე, რომელსაც ჰქვია ფილტვისმიერი გული.

ბრონქოექტაზიის მძიმე ფორმებმა, რომლებიც ძირითადად გვხვდება განუვითარებელ ქვეყნებსა და პაციენტებში პროგრესირებადი ცისტური ფიბროზით (მუკოვისციდოზი), შეიძლება გამოიწვიოს სუნთქვის გაუარესება, რასაც მივყავართ სისხლში ჟანგბადის დონის შემცირებასთან და ნახშირორჟანგის დონის მომატებასთან. ამ მდგომარეობას ეწოდება სუნთქვის უკმარისობა.

მიზეზები

ყველაზე ხშირი მიზეზია მწვავე ან მორეციდივე რესპირატორული ინფექციები. სხვა მიზეზებიდან აღსანიშნავია:

• იმუნოდეფიციტური მდგომარეობა;

• თანდაყოლილი დაავადებები, როგორიცაა პირველადი წამწამოვანი დისკინეზია ან ცისტური ფიბროზი, რომლის დროსაც ორგანიზმის უნარი – გაწმინდოს სასუნთქი გზები უცხო სხეულისგან ან ინფექციისგან – არის შესუსტებული;

• მექანიკური ფაქტორი, როდესაც სასუნთქი გზების ობსტრუქცია გამოწვეულია ფილტვის სიმსივნით ან უცხო სხეულით;

• ტოქსიკური ნივთიერებები, რომლებიც აზიანებენ საუნთქ გზებს, მაგალითად, მავნე გამონაბოლქვი, აირები, მოწევა (მათ შორის თამბაქოს) და დამაზიანებელი მტვერი (კვარცი და ქვანახშირის მტვერი).

ასთმიან პაციენტებში დიდი ზომის სასუნთქი გზების დაზიანება შეიძლება გამოიწვიოს ალერგიულმა ბრონქოპულმონურმა ასპერგილოზმა. ალერგიული ბრონქოპულმონური ასპერგილოზი არის ალერგიული რეაქცია ასპერგილუსზე, რომელიც სოკოვანი ორგანიზმია. იგი იწვევს ლორწოვანის საცობებს და ახშობს სასუნთქ გზებს, რასაც მივყავართ ბრონქოექტაზიამდე.

სიმპტომები

ბრონქოექტაზია ვითარდება ნებისმიერ ასაკში, მაგრამ პროცესი უფრო ხშირად იწყება ბავშვობაში. თუმცაღა სიმპტომები შეიძლება არ გამოვლინდეს მოზრდილ ასაკამდეც. პაციენტების უმეტესობასთან სიმპტომები იწყება თანდათანობით, უფრო ხშირად რესპირატორული ინფექციის შემდეგ და წლების მატებასთან ერთად აღინიშნება გაუარესების ტენდენცია. ვითარდება ქრონიკული ხველა ნახველით. ნახველის რაოდენობა და ტიპი დამოკიდებულია დაავადების ხარისხსა და თანმხლებ დაავადებებზე. ხშირად პაციენტებს ხველის შეტევები აღენიშნებათ დილაობით და გვიან საღამოს. ასევე ხშირია ხველა სისხლიანი ნახველით (ჰემოპტიზი), რაც გამოწვეულია სუსტი და სისხლძარღვებით მდიდარი სასუნთქი გზების დაზიანებით. ჰემოპტიზი შეიძლება იყოს ერთადერთი სიმპტომიც.

დაავადება შეიძლება გამოვლინდეს განმეორებადი ცხელებით ან გულმკერდის ტკივილით, პნევმონიის გახშირებულ ეპიზოდებთან ერთად ან მის გარეშე. პაციენტებს ფართოდ გავრცელებული ბრონქოექტაზიით შეიძლება აღენიშნებოდეთ ხიხინები და ქოშინი. პაციენტებს, რომელთა ბრონქოექტაზია პროგრესირებს ფილტვისმიერი გულის ჩამოყალიბებისაკენ ან სუნთქვის უკმარისობისაკენ, აღენიშნებათ საერთო სისუსტე, ძილიანობა და სუნთქვის გაძნელება, განსაკუთრებით ფიზიკური დატვირთვისას.

დიაგნოზი

ბრონქოექტაზიის დიაგნოსტირება ხდება ჩივილებიდან და იმ მდგომარეობებიდან (აწმყოში ან წარსულში) გამომდინარე, რომელიც იწვევს ბრონქოექტაზიას. ანალიზები ტარდება დიაგნოზის დასადასტურებლად და დაზიანების ხარისხის, მდებარეობისა და სიმძიმის შესაფასებლად. გულმკერდის რენტგენოგრაფიით ხშირად ვლინდება ისეთი ტიპის ცვლილებები ფილტვებში, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ბრონქოექტაზია. თუმცაღა არის შემთხვევები, როდესაც რენტგენოგრაფია ნორმის ფარგლებშია. კომპიუტერული ტომოგრაფია არის ყველაზე ზუსტი და მგრძნობიარე მეთოდი, რომლის საშუალებითაც ხდება დიაგნოზის დადასტურება, დაავადების სირთულის და ხარისხის შეფასება.

მას შემდეგ, რაც დიაგნოსტირდება ბრონქოექტაზია, ტარდება დამატებითი ანალიზები, რათა გამოვლინდეს, არის თუ არა დაავადების დამამძიმებელი სხვა რისკფაქტორები. აღნიშნულ ანალიზებს მიეკუთვნება:

• სისხლში კონკრეტული ცილების განსაზღვრა;

• HIV (ადამიანის იმუნოდეფიციტური ვირუსის) ინფექციის და იმუნური სისტემის სხვა დარღვევების განსაზღვრა;

• ოფლში მარილის რაოდენობის გაზომვა (რაც პათოლოგიურია მუკოვისციდოზის მქონე პაციენტებში);

• იურად დაზიანებული.

თუ ბრონქოექტაზია შემოსაზღვრულია ფილტვის მხოლოდ ერთი მიდამოთი, მაგალითად, ფილტვის წილი ან სეგმენტი, მაშინ შეიძლება ჩატარდეს ბრონქოსკოპია, რათა განისაზღვროს, არის თუ არა გამომწვევი მიზეზი უცხო სხეულის გადაცდენა სასუნთქ გზებში ან ფილტვის სიმსივნე. სხვა ტიპის კვლევები ტარდება ისეთი გამომწვევების იდენტიფიცირებისთვის, როგორიცაა ალერგიული ბრონქოპულმონური ასპერგილოზი ან ტუბერკულოზი.

გენეტიკური ტესტები მუკოვისციდოზზე შესაძლებელია საჭიროდ ჩაითვალოს, თუ დაავადების ოჯახური ანამნეზია. ანალიზები ტარდება მაშინაც კი, როდესაც არ არის მუკოვისციდოზისთვის დამახასიათებელი ტიპური სიმპტომები, მაგრამ ხშირია განმეორებადი რესპირატორული ინფექციები ან სხვა უჩვეულო ცვლილებები ბავშვებში ან მოზარდებში.

პრევენცია

ბრონქოექტაზიის გამომწვევი მიზეზებისადრეული გამოვლენა და მკურნალობა ამცირებს დაავადების განვითარების რისკს და აქვეითებს მის სიმძიმეს. ბავშვებში ბრონქოექტაზიის შემთხვევათა ნახევარზე მეტი შეიძლება ზუსტად დიაგნოსტირდეს და დროულად ჩატარდეს მკურნალობა.

ბავშვთაიმუნიზაციამწითელასადაყივანახველასსაწინააღმდეგოვაქცინებით,ცხოვრებისპირობებისგაუმჯობესებამდასწორმაკვებამმკვეთრადშეამცირაიმადამიანთარიცხვი,ვისაცბრონქოექტაზიაუვითარდება. ყოველწლიურად გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, პნევმოკოკზე ვაქცინაცია და ანტიბიოტიკების დროული გამოყენება ფილტვის ინფექციების დროს, აქვეითებს ბრონქოექტაზიის განვითარების რისკს ან ამსუბუქებს დაავადების მიმდინარეობას. იმუნოგლობულინური დეფიციტის სინდრომის დროს იმუნოგლობულინის მიღებამ შეიძლება თავიდან აარიდოს განმეორებადი ინფექციები. პაციენტებში ალერგიული ბრონქოპულმონური ასპერგილოზით კორტიკოსტეროიდების გამოყენება და სოკოს საწინააღმდეგო ინტრაკონაზოლით მკურნალობა ამცირებს ბრონქული გზების დაზიანებას, რასაც მივყავართ ბრონქოექტაზიამდე.

ტოქსიკური გამონაბოლქვის, აირების, სიგარეტისა და დამაზიანებელი მტვრისგან თავის არიდება ასევე აქვეითებს ბრონქოექტაზიის რისკს, ახდენს დაავადების პრევენციას ან ნაკლებად მძიმეს ხდის მის მიმდინარეობას. ბავშვებში მნიშვნელოვანია ყურადღება და მეთვალყურეობა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უცხო სხეულის ასპირაცია. ასპირაციის პრევენციისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს: გადაჭარბებული რაოდენობით სედატიური მედიკამენტებისა და ალკოჰოლის მიღებისგან თავის შეკავებას, ნევროლოგიური სიმპტომების დროს (მაგალითად ცნობიერების დარღვევისას) ან კუჭ-ნაწლავის სიმპტომების არსებობისას (ყლაპვის გაძნელება და რეურგიტაცია, ან ხველა ჭამის შემდეგ) – დროულ სამედიცინო დახმარებას. ასევე მინერალური ზეთის ან ვაზელინის წვეთები არ უნდა მოხვდეს ცხვირში, რადგან ისინი შესუნთქვისას შეიძლება ფილტვებში აღმოჩნდეს.

მკურნალობა და პროგნოზი

ბრონქოექტაზიის მკურნალობა გულისხმობს ინფექციის ერადიკაციას (აღმოფხვრას), ლორწოს რაოდენობის შემცირებას, ანთების ჩაცხრობას და ბრონქების ობსტრუქციის მოხსნას. ხველის დამთრგუნველმა მედიკამენტებმა შეიძლება გააუარესონ მდგომარეობა და მათი დანიშვნა არ შეიძლება. ადრეული ეფექტური მკურნალობა შეამცირებს ისეთი გართულებების რისკს, როგორიცაა სისხლიანი ხველა, სისხლში ჟანგბადის დაბალი შემცველობა, სუნთქვის უკმარისობა და ფილტვისმიერი გული. ინფექციურ პროცესებს მკურნალობენ ანტიბიოტიკებით, ბრონქოდილატატორებით და სხვა მექანიკური საშუალებებით, რაც ხელს უწყობს სეკრეტის დრენაჟს. ზოგჯერ ანტიბიოტიკები ინიშნება ხანგრძლივი დროით განმეორებადი ინფექციების საპრევენციოდ, განსაკუთრებით ცისტური ფიბროზის (მუკოვისციდოზის) მქონე პაციენტებში.

ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტები ინიშნება ანთებისა და ლორწოს ჰიპერსეკრეციის დროს. ასევე შეიძლება დაინიშნოს საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდები და მედიკამენტები, რომლებიც ათხელებენ ლორწოსა და ჩირქს (მუკოლიტიზური საშუალებები და ფიზიოლოგიური ხსნარი). თუმცაღა მუკოლიტიკების ეფექტურობა ჯერ კიდევ დაუდგენელია. ლორწოს ამოსაშრობად მიმართავენ პოსტულარულ დრენაჟს და გულმკერდის პერკუსიას.

ბრონქოსკოპია გამოიყენება ბრონქული ობსტრუქციის გამოსავლენად და სამკურნალოდ. მას მიმართავენ, სანამ ქსოვილების სერიოზული დაზიანება გამოვლინდება. იშვიათად საჭირო ხდება ფილტვის ნაწილის ქირურგიული გზით მოკვეთა. ქირურგიული ოპერაცია ხშირად ერთ-ერთი ვარიანტია, როდესაც დაავადება მოიცავს მხოლოდ შემოსაზღვრულ უბანს, ცალ ფილტვს, წილს ან სეგმენტს. ქირურგიული მკურნალობის საჭიროება ასევე განხილულ უნდა იქნეს პაციენტებში, რომელთაც, მკურნალობის მიუხედავად, დადებითი შედეგები არ აქვთ, აღენიშნებათ ხშირი განმეორებადი ინფექციები, ან აქვთ ხველა სისხლის დიდი კოლტებით. ზოგჯერ ქირურგიული ჩარევის ნაცვლად იყენებენ ემბოლიზაციას, რათა შეაჩერონ სისხლდენა დიდი რაოდენობით სისხლიანი ნახველის დროს. ემბოლიზაციისას კათეტერით ადგილობრივად შეჰყავთ ნივთიერება, რომელიც ბლოკავს სისხლმდენ სისხლძარღვებს. თუ პაციენტს აქვს ჟანგბადის დაბალი კონცენტრაცია სისხლში, ენიშნება ჟანგბადით თერაპია. ჟანგბადის დროული გამოყენება მნიშვნელოვანია ისეთი გართულების თავიდან ასაცილებლად, როგორიცაა ფილტვისმიერი გული. თუ პაციენტს აქვს ხიხინი, ქოშინი – ინიშნება კორტიკოსტეროიდები პერორალური ან ინჰალაციური ფორმით ბრონქოდილატატორებთან ერთად ან მათ გარეშე. სუნთქვის უკმარისობისას მისი მკურნალობაა აუცილებელი.

პროგრესირებადი ბრონქოექტაზიისას მიმართავენ ფილტვის ტრანსპლანტაციას. განსაკუთრებით ცისტური ფიბროზის მქონე პაციენტებში. გულ-ფილტვის ან ორივე ფილტვის ტრანსპლანტაციისას 5-წლიანი გადარჩენის მაჩვენებელი 65-75%-ია. ფილტვის ფუნქცია (რომელსაც განსაზღვრავს ჰაერის მოცულობა ფილტვებში და ჩასუნთქული და ამოსუნთქული ჰაერის სიჩქარე და მოცულობა) ჩვეულებრივ უმჯობესდება 6 თვის მანძილზე და პროგრესი გრძელდება შემდგომი 5 წელი.

ბრონქოექტაზიით დაავადებულ პაციენტებში პროგნოზი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად არის თავიდან აცილებული ან გაკონტროლებული ინფექციური პროცესები და სხვა გართულებები. პაციენტებში, რომელთაც აქვთ თანმხლები ქრონიკული ბრონქიტი, ემფიზემა, ფილტვისმიერი ჰიპერტენზია ან ფილტვისმიერი გული, პროგნოზი არასახარბიელოა.