მსხვილი და სწორი ნაწლავის (კოლორექტული) კიბოს უმეტესი ნაწილი ადენოკარცინომაა, რომელიც მსხვილი ნაწლავის (კოლინჯი) და სწორი ნაწლავის ამომფენი შრიდან ვითარდება. კოლორექტული კიბო, ჩვეულებრივ, იწყება ღილისმაგვარი შესივებით ნაწლავის ან სწორი ნაწლავის ამომფენ შრეზე ან პოლიპზე. კიბოს ზრდასთან ერთად, ის იჭრება ნაწლავის და სწორი ნაწლავის კედელში. შეიძლება გავრცელდეს ახლომდებარე ლიმფურ კვანძებშიც. რადგანაც ნაწლავის კედლიდან და სწორი ნაწლავის კედლის უმეტესი ნაწილიდან სისხლი ვენებით ღვიძლში მიდის, კოლორექტული კიბო ახლომდებარე ლიმფურ კვანძებში გავრცელებიდან ძალიან მალე, როგორც წესი, ღვიძლში ვრცელდება (მეტასტაზირება).
მსხვილი ნაწლავის და სწორი ნაწლავის კიბო, დასავლურ ქვეყნებში, კიბოს ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი ფორმაა და სიკვდილიანობით მეორე ადგილზეა. კოლორექტული კიბოთი ავადობა 40 წლიდან იზრდება და პიკს 60-75 წლისთვის აღწევს. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ყოველწლიურად დაახლოებით 153000 ადამიანს უვითარდება კოლორექტული კიბო და დაახლოებით 52000 კვდება. მსხვილი ნაწლავის კიბო უფრო ხშირია ქალებში, სწორი ნაწლავის კიბო კი უფრო ხშირი კაცებშია. მსხვილი და სწორი ნაწლავის კიბოთი დაავადებულთა დაახლოებით 5%-ს კიბო განვითარებული აქვთ მსხვილი და სწორი ნაწლავის ორ ან მეტ ადგილას, რაც არ ჰგავს ერთიდან მეორე ადგილზე გავრცელებულს.
კიბოს განვითარების მაღალი რისკი აქვთ მათ, ვისაც კოლორექტული კიბოს ოჯახური ანამნეზი აქვს. კოლორექტული კიბოს განვითარების რისკს ასევე ზრდის პოლიპის ოჯახური ანამნეზი.
კოლორექტული კიბოს განვითარების მაღალი რისკი აქვთ, ასევე, წყლულოვანი კოლიტით ან კრონის დაავადებით დაავადებულებს. რისკი, აგრეთვე, დაკავშირებულია ასაკთან, როდესაც დაავადება დაიწყო, და დაავადების ხანგრძლივობასთან.
ყველაზე მაღალი რისკი აღენიშნებათ პირებს, რომლებიც ცხიმით მდიდარ და ბოჭკოებით ღარიბ დიეტას მოიხმარენ. რისკ-ფაქტორს შეიძლება წარმოადგენდეს ჰაერის და წყლის დაბინძურება, განსაკუთრებით კიბოს გამომწვევი ინდუსტრიული ნივთიერებებით (კარცინოგენები).
მემკვიდრული არაპოლიპოზური კოლორექტული კარცინომა (HNPCC):დაავადებასმემკვიდრულად მიღებული გენის მუტაცია იწვევს. აღნიშნული მუტაციის მქონე ადამიანებში 70-80%-ში ვითარდება კიბო. მემკვიდრული არაპოლიპოზური კოლორექტული კარცინომის მქონე პაციენტებში კოლორექტული კიბო 50 წლამდე ასაკში ვითარდება. მათში გაზრდილია სხვა ტიპის კიბოს განვითარების რისკიც, განსაკუთრებით ენდომეტრიული, კუჭის, წვრილი ნაწლავების და საკვერცხის კიბოსი.
კოლორექტული კიბო ნელა იზრდება და სიმპტომებს დიდი ხნის განმავლობაში არ იძლევა. სიმპტომები დამოკიდებულია კიბოს ტიპზე, ადგილმდებარეობასა და გავრცელებაზე.
კიბოს ერთადერთი გამოვლინება შეიძლება იყოს ფარული სისხლდენით (სისხლდენა შეუმჩნეველია შეუიარაღებელი თვალით) გამოწვეული დაღლილობა და სისუსტე. მსხვილი ნაწლავის მარცხენა ნახევარში (დასწვრივი კოლინჯი) განვითარებული სიმსივნისთვის დამახასიათებელია ობსტრუქციის განვითარება ადრეულ სტადიებზე, რადგანაც მარცხენა ნაწილს უფრო პატარა დიამეტრი აქვს და განავალი აქ ნახევრად მყარია. სიმსივნე თანდათან იკავებს მსხვილი ნაწლავის ამ ნაწილს, რაც მის გადაკეტვამდე იწვევს ყაბზობისა და ნაწლავის ხშირი მოქმედების მონაცვლეობას. ადამიანი სამედიცინო დახმარებას მიმართავს მუცელში სპაზმური ან ძლიერი ტკივილის და შეკრულობის გამო. სიმსივნე, რომელიც მსხვილი ნაწლავის მარჯვენა ნახევარში (ასწვრივი კოლინჯი) მდებარეობს, არ იწვევს ობსტრუქციას კიბოს განვითარების გვიან სტადიამდე, რადგანაც ასწვრივი კოლინჯი დიდი დიამეტრისაა და მისი შიგთავსი თხევადია. ამიტომაც, სიმსივნის აღმოჩენისას, ის შეიძლება იმდენად დიდი იყოს, რომ გასინჯვისას მუცლის კედლიდან შეიგრძნობოდეს.
კოლინჯის კიბოს უმეტესობა სისხლმდენია, ჩვეულებრივ, დაბალი ინტენსიურობისა. სისხლი განავალზე შეიძლება ზოლებად ჩანდეს ან მასთან იყოს შერეული, მაგრამ ხშირად სისხლის დანახვა შეუძლებელია. საჭიროა განავლის შემოწმება ფარულ სისხლდენაზე. სწორი ნაწლავის კიბოს ყველაზე ხშირი პირველი სიმპტომი არის სისხლდენა ნაწლავის მოქმედების დროს. სწორი ნაწლავიდან სისხლდენის ყველა შემთხვევაში, მაშინაც კი თუ ცნობილია, რომ პაციენტს ჰემოროი ან დივერტიკული აქვს, ექიმმა უნდა შეაფასოს კიბოს არსებობის შესაძლებლობა. სწორი ნაწლავის კიბოს სხვა სიმპტომებია ნაწლავის მტკივნეული მოქმედება და სწორი ნაწლავის არასრული დაცლის შეგრძნება. ჯდომისას პაციენტი შეიძლება ტკივილს გრძნობდეს. სხვა მხრივ, სწორი ნაწლავის გარეთ მდებარე ქსოვილებში კიბოს გავრცელებამდე, პაციენტი კიბოსგან გამოწვეულ ტკივილს ვერ გრძნობს.
სკრინინგული ტესტები: ადრეული დიაგნოსტიკა დამოკიდებულია რუტინულ სკრინინგზე. შესაძლებელია განავლის ფარულ სისხლდენაზე შემოწმება. ანალიზის პასუხის სისწორეში დასარწმუნებლად, განავლის ნიმუშის შეგროვებამდე 3 დღის განმავლობაში პაციენტი იღებს ბოჭკოებით მდიდარ საკვებს, რომელშიც არ შედის წითელი ხორცი. ექიმს ასევე შეუძლია დიგიტალური რექტალური კვლევისას აღებული განავლის შემოწმება. ამ კვლევის დროს ხელთათმნიანი თითი თავსდება სწორ ნაწლავში. სისხლის აღმოჩენის შემთხვევაში, შემდგომი კვლევებია საჭირო.
სიგმოიდოსკოპია (მსხვილი ნაწლავის ქვედა მონაკვეთის გამოკვლევა დასათვალიერებელი მილით) კიდევ ერთი დიაგნოსტიკური პროცედურაა, რომელიც სკრინინგისთვის გამოიყენება. კოლონოსკოპია შეიძლება ჩაუტარდეთ მაღალი რისკის მქონე პირებს, რომლის დროსაც მთლიანად თვალიერდება მსხვილი ნაწლავი. ზოგიერთი ექიმი კოლონოსკოპიას ყველა პაციენტის სკრინინგისთვის იყენებს. წარმონაქმნი, რომელიც ჰგავს კიბოს (ავთვისებიანი), ენდოსკოპის საშუალებით შეყვანილი ქირურგიული ინსტრუმენტების საშუალებით ამოიკვეთება. სხვა წარმონაქმნები ქირურგიული ჩარევის გზით უნდა ამოიკვეთოს.
კომპიუტერულ ტომოგრაფიული (CT) კოლონოგრაფია (ვირტუალური კოლონოსკოპია), CT სკანირების სპეციალური მეთოდის გამოყენებით, კოლინჯის სამგანზომილებიან გამოსახულებას იძლევა. ამ დროს პაციენტს ასმევენ კონტრასტულ ნივთიერებას და სწორ ნაწლავში ჩადგმული მილის საშუალებით კოლინჯში შეჰყავთ აირი. მაღალი რეზოლუციის სამგანზომილებიანი გამოსახულება გარკვეულად ემსგავსება ჩვეულებრივი ენდოსკოპიის დროს დანახულს, საიდანაც მოდის მისი დასახელება (ვირტუალური კოლონოსკოპია). ვირტუალური კოლონოსკოპია შეიძლება იყოს არჩევანი მათთვის, ვისაც არ შეუძლია ან არ აქვს სურვილი, გაიკეთოს ჩვეულებრივი კოლონოსკოპია, მაგრამ ის ნაკლებად სენსიტიურია და კარგ ინტერპრეტაციას საჭიროებს. ვირტუალურ კოლონოსკოპიას სედაცია არ სჭირდება, მაგრამ ის ნაწლავის კარგ მომზადებას მოითხოვს და გაზის შეყვანა შეიძლება არაკომფორტული იყოს. დამატებით, ჩვეულებრივი კოლონოსკოპიისგან განსხვავებით, ამ პროცედურის დროს ვერ ხდება მასალის აღება მიკროსკოპული კვლევისთვის (ბიოფსია).
კაფსულური ენდოსკოპია იმედისმომცემი კვლევის მეთოდია, მაგრამ ამჟამად ბევრი ტექნიკური პრობლემაა, რაც მის გამოყენებას ზღუდავს.
დიაგნოსტიკური ტესტები: განავალში სისხლის არსებობა, ისევე, როგორც სიგმოიდოსკოპიის დროს პათოლოგიის ნახვა, საჭიროებს კოლონოსკოპიის ჩატარებას. ნებისმიერი აღმოჩენილი დაზიანება სრულად უნდა იყოს ამოღებული კოლონოსკოპიის დროს.
კიბოს დიაგნოზის დასმის შემთხვევაში, მისი გავრცელების, სისხლნაკლულობის (ანემიის) და ადამიანის საერთო მდგომარეობის შესაფასებლად, ექიმები, როგორც წესი, ატარებენ მუცლის CT კვლევას, გულმკერდის რენტგენოლოგიურ კვლევას და რუტინულ ლაბორატორიულ ტესტებს.
სისხლის ანალიზი არ გამოიყენება კოლორექტული კიბოს დიაგნოზისთვის, მაგრამ ის ეხმარება ექიმს სიმსივნის ამოღების შემდეგ ჩატარებული მკურნალობის ეფექტურობის მონიტორინგში. მაგალითად, თუ კარცინოემბრიონული ანტიგენის (CEA) დონე მაღალი იყო ქირურგიულ ჩარევამდე და დაბალია ქირურგიული ჩარევის შემდეგ, CEA დონის შემდგომ მომატებაზე მონიტორინგი შეიძლება დაგვეხმაროს კიბოს რეციდივის ადრეულ აღმოჩენაში. კიბოს ორი სხვა მარკერი: CA 19-9 და CA 125, რომლებიც CEA-ს მსგავსია, ხანდახან მომატებულია კოლორექტული კიბოს დროს.
კოლინჯის კიბოს განკურნება უფრო მეტად სავარაუდოა მისი ადრეული ამოკვეთის შემთხვევაში, მის გავრცელებამდე. კიბო, რომელიც კოლინჯის კედელში ღრმად ან მთელ სისქეში არის ჩაზრდილი, ხშირად სხვაგანაც არის გავრცელებული, მაშინაც კი, თუ მეტასტაზების ნახვა ვერ ხერხდება. კოლორექტული კიბოს მკურნალობაში მთავარია ქირურგიული მკურნალობა. ამ მეთოდით განკურნების მაჩვენებელი 90%-ია, თუ კიბო მხოლოდ ნაწლავის ამომფენ შრეშია; 70%-ია, თუ კიბო გავრცელებულია ნაწლავის კედელზე, და მხოლოდ 30-50%-ია, როდესაც კიბო გავრცელებულია მუცლის ლიმფურ კვანძებში.
კოლინჯის კიბოს უმეტეს შემთხვევაში, ნაწლავის ავთვისებიანი სეგმენტი და ნებისმიერი ახლომდებარე ლიმფური კვანძები ქირურგიულად ამოიკვეთება და ნაწლავის დარჩენილი ბოლოები ერთდება. კოლინჯის კიბოს ისეთი ფორმების არსებობისას, როდესაც კიბო მსხვილი ნაწლავის კედელშია ჩაზრდილი და ახლომდებარე ლიმფური კვანძების ძალიან მცირე ნაწილში ვრცელდება, ყველა ხილული წარმონაქმნის ამოკვეთის შემდეგ ჩატარებულმა ქიმიოთერაპიამ შეიძლება გაზარდოს სიცოცხლის ხანგრძლივობა; თუმცა, ასეთი მიდგომის ეფექტურობა ხშირად ზომიერია.
სწორი ნაწლავის კიბოს დროს ოპერაციის ტიპი დამოკიდებულია იმაზე, თუ ანუსიდან რამდენად შორს მდებარეობს კიბო და რამდენად ღრმად არის ის ჩაზრდილი სწორი ნაწლავის კედელში. სწორი ნაწლავისა და ანუსის სრული ამოკვეთა, აუცილებელს ხდის მუდმივი კოლოსტომის ქონას, რაც მსხვილი ნაწლავის მუცლის კედელთან ქირურგიულ დაკავშირებას გულისხმობს. მსხვილი ნაწლავის შიგთავსი მუცლის კედლიდან გამოდის და კოლოსტომის ჩანთაში გროვდება. თუ შესაძლებელია, იღებენ სწორი ნაწლავის მხოლოდ ნაწილს და სწორი ნაწლავის ტაკვს და ანუსს ინტაქტურად ტოვებენ. შემდეგ სწორი ნაწლავის ტაკვს მსხვილი ნაწლავის ბოლოს უერთებენ.
როდესაც სწორი ნაწლავის კიბო სწორი ნაწლავის კედელში აღწევს და ძალიან ცოტა ახლომდებარე ლიმფურ კვანძში ვრცელდება, ყველა ხილული კიბოსმიერი წარმონაქმნის ამოკვეთის შემდეგ ჩატარებულმა ქიმიოთერაპიამ შეიძლება სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაზარდოს. აღნიშნულის მსგავსად, ყველა ხილული კიბოს ქირურგიული ამოკვეთის შემდეგ ჩატარებულმა სხივურმა თერაპიამ შეიძლება შეაფერხოს ნარჩენი სიმსივნის ზრდა, დააყოვნოს რეციდივი და გაზარდოს სიცოცხლის ხანგრძლივობა.
როდესაც კიბო კოლინჯიდან და სწორი ნაწლავიდან ვრცელდება შორეულ ლიმფურ კვანძებში, მუცლის ღრუს მფარავ შრეში ან სხვა ორგანოებში, კიბოს განკურნება მხოლოდ ქირურგიული გზით ვერ ხერხდება. სიცოცხლის ხანგრძლივობა, როგორც წესი, მხოლოდ 7 თვეა. ფართოდ გავრცელებული კოლორექტული კიბოს შემთხვევაში ქირურგიული ჩარევის შემდეგ, როგორც მკურნალობის შემადგენელი ნაწილი შეიძლება დაინიშნოს ქიმიოთერაპია ფლურორაცილით (ხანდახან სხვა წამლითაც). თუმცა, ქიმიოთერაპიას, როგორც წესი, მცირე გავლენა აქვს სიცოცხლის ხანგრძლივობაზე. ექიმი პაციენტთან, მის ოჯახთან და სხვა სამედიცინო პერსონალთან ერთად განიხილავს ტერმინალური პერიოდის მოვლის საკითხებს (სიცოცხლის ბოლო ეტაპზე). მაშინაც კი, თუ კიბო ფართოდ არის მოდებული, ნაწლავის ობსტრუქციის მოხსნისთვის და სიმპტომების შესამსუბუქებლად ზოგჯერ ქირურგიული ჩარევა ტარდება.
მხოლოდ ღვიძლში კიბოს გავრცელების შემთხვევაში, ქიმიოთერაპიული წამლები შეიძლება შეყვანილ იქნეს პირდაპირ ღვიძლის მკვებავ არტერიაში. ამ დროს წამალი შეიძლება შეყვანილი იქნეს ქირურგიულად კანის ქვეშ ჩადგმული პატარა ტუმბოთი, ან გარეთა ტუმბოთი, რომელსაც პაციენტი თან ატარებს. ეს პაციენტს მკურნალობის პერიოდში მობილურობის შენარჩუნების საშუალებას აძლევს. მკურნალობის ეს მეთოდი შეიძლება უფრო სასარგებლო იყოს ჩვეულებრივ ქიმიოთერაპიასთან შედარებით, მაგრამ საბოლოო დასკვნამდე შემდგომი კვლევებია საჭირო. როდესაც კიბო ღვიძლს სცდება, ამ მიდგომას სარგებლობის მოტანა არ შეუძლია.
იმ პაციენტების მკურნალობა, რომლებიც ქირურგიულ ოპერაციას ცუდი ჯანმრთელობის გამო ვერ იტარებენ, უნდა მოიცავდეს სიმსივნის გამოშრობისა და შეჭმუხნის პროცედურას, რასაც დესიკაცია ეწოდება. დესიკაცია ტარდება ზონდით, რომელიც ელექტრულ მუხტს გადასცემს სიმსივნის ზედაპირს (კაუტერიზაციის მოწყობილობა) ან აპარატით, რომელიც სიმსივნეს ელექტრული არგონით აშრობს (პლაზმის არგონით კოაგულაცია). ორივე მოწყობილობა ნაწლავში კოლონოსკოპით შეჰყავთ. დესიკაციას, სიმსივნის ზომის შემცირების გამო, შეუძლია სიმპტომების მოხსნა და სიცოცხლის მცირედ გახანგრძლივება. თუმცა, ის იშვიათად კურნავს კიბოს.