თრომბოციტოპენია სისხლის ფირფიტების, ანუ თრომბოციტების რაოდენობის შემცირებაა.

• ვითარდება ძვლის ტვინში თრომბოციტების ძალიან მცირე რაოდენობით წარმოქმნის ან მათი ზომაგადასული დაშლის გამო;

• შესაძლოა კანქვეშა სისხლდენა და სისხლჩაქცევა განვითარდეს;

• დიაგნოზისთვის და მიზეზის დასადგენად სისხლის ანალიზები ტარდება;

• ზოგჯერ თრომბოციტების გადასხმა ხდება საჭირო.

სისხლის ერთ მიკროლიტრში ნორმაში 140000 – 440000 თრომბოციტია. თუ მათი რაოდენობა მიკროლიტრში 50 000-ზე ნაკლებია, შედარებით უმნიშვნელო ტრავმამაც კი სისხლდენა შეიძლება გამოიწვიოს. მოხსენიებულის ალბათობა ყველაზე მაღალია, როცა თრომბოციტების რაოდენობა მიკროლიტრში 10-20 ათასზე ნაკლებია. ასეთ დროს შეიძლება სისხლდენა დაზიანების გარეშეც დაიწყოს.

მიზეზები

თრომბოციტოპენიას მრავალი დაავადება იწვევს. ის შეიძლება ძვლის ტვინში სისხლის ფირფიტების წარმოქმნის შემცირების გამო განვითარდეს (მაგალითად, ლეიკემიისა და ანემიის ზოგი ფორმის დროს). ხშირია შიდსის გამომწვევი ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსით (აივ) ინფიცირებისას. ფირფიტები შესაძლებელია გადიდებულ ელენთაში "გაიჭედოს", მაგალითად, მიელოფიბროზის ან გოშეს დაავადების დროს, რის გამოც მათი რაოდენობა მცირდება. სისხლის დიდი რაოდენობით გადასხმისას თრომბოციტები ზოგჯერ განზავდება და მათი კონცენტრაცია მცირდება. დასასრულ, ზოგიერთი დაავადების დროს ორგანიზმმა შესაძლოა ჭარბად გამოიყენოს ფირფიტები ან დაშალოს ისინი. ასეთი დაავადებებია: იდიოპათიური თრომბოციტოპენიური პურპურა, თრომბოზული თრომბოციტოპენიური პურპურა და ჰემოლიზურ-ურემიული სინდრომი.

იდიოპათიური თრომბოციტოპენიური პურპურა (ითპ): ამ დაავადების დროს თრომბოციტებს ანტისხეულები შლის. ანტისხეულების წარმოქმნის მიზეზი უცნობია. დაშლილი თრომბოციტების ჩასანაცვლებლად ძვლის ტვინში სისხლის ფირფიტების წარმოქმნა ძლიერდება, მაგრამ ეს არ ხდება საკმარისი.

თრომბოზული თრომბოციტოპენიური პურპურა (თთპ): იშვიათი დაავადებაა, რომელიც ხასიათდება მთელ სხეულში მცირე ზომის თრომბების უეცარი წარმოქმნით; ამ დროს თრომბოციტების ძალიან დიდი რაოდენობა იხარჯება, რაც სისხლში მათი რაოდენობის მკვეთრად შემცირებას იწვევს.

ჰემოლიზურ-ურემიული სინდრომი (ჰუს): ჰუს თრომბოზულ თრომბოციტოპენიურ პურპურასთან დაკავშირებული მდგომარეობაა, რომლის დროსაც თრომბოციტების რაოდენობა სწრაფად მცირდება, სისხლის წითელი უჯრედები იშლება და თირკმლები ფუნქციონირებას წყვეტს. ის საკმაოდ იშვიათია; ზოგჯერ ბაქტერიული ინფექციის შედეგია (განსაკუთრებით ნაწლავის ჩხირის O157:H7 ან დიზენტერიის შიგელას ზოგი შტამით გამოწვეული ნაწლავური ინფექციების), ხანდახან ზოგიერთი მედიკამენტის (ქინინი, ციკლოსპორინი, მიტომიცინ C) გამოყენების შემდეგ ვითარდება. სინდრომი ყველაზე ხშირია ჩვილებში, პატარა ბავშვებსა და ორსულ ან ახლახან ნამშობიარებ ქალებში, თუმცა იგი შეიძლება მოზარდებში, ზრდასრულებსა და არაორსულ ქალებშიც შეგვხვდეს.

სიმპტომები და გართულებები

თრომბოციტების ნაკლებობის პირველი ნიშანი შესაძლოა კანზე სისხლჩაქცევები იქნეს. ქვედა კიდურებზე ხშირად მრავალი პატარა წითელი წერტილი (პეტექიები) ჩნდება, მსუბუქი ტრავმები მცირე ზომის გაფანტულ სისხლჩაქცევებს იწვევს. ზოგჯერ სისხლდენა ღრძილებიდანაც ვითარდება, სისხლი ჩნდება განავალსა და შარდში. მენსტრუაციის დროს უჩვეულოდ ჭარბი დენა აღინიშნება. სისხლდენა შესაძლებელია საკმაოდ რთული შესაჩერებელი იყოს.

თრომბოციტების რიცხვის შემცირებასთან ერთად სისხლდენები უფრო და უფრო მძიმდება. მათი მნიშვნელოვანი ნაკლებობისას სისხლის დიდი რაოდენობა შეიძლება დაიკარგოს საჭმლის მომნელებელი ტრაქტიდან ან თავის ტვინში, ტრავმის გარეშეც კი, სიცოცხლისთვის საშიში სისხლდენა განვითარდეს.

სიმპტომების განვითარების სისწრაფე, თრომბოციტოპენიის მიზეზის შესაბამისად, განსხვავებულია. მაგალითად, თთპ-ისა და ჰუს-ის დროს სიმპტომები უეცრად ვლინდება, ითპ კი უეცრად ან თანდათან, შეუმჩნევლად იწყება.

თთპ-ის და ჰუს-ის სიმპტომები საკმაოდ განსხვავდება თრომბიციტოპენიის სხვა ფორმების დროს არსებულისგან. თთპ-ის დროს მცირე ზომის თრომბები ვითარდება (რისთვისაც თრომბოციტები იხარჯება) და ეს მრავალფეროვან სიმპტომებს და სხვადასხვა, მათ შორის ზოგჯერ სიცოცხლისთვის სახიფათო, გართულებებს იწვევს. თავის ტვინში თრომბის წარმოქმნა ვლინდება თავის ტკივილით, ცნობიერების დაბინდვით, გულყრებითა და კომით. სხვა ორგანოებში წარმოქმნილი თრომბების დროს ვითარდება გულის რიტმის დარღვევა, თირკმლის დაზიანება და სისხლიანი შარდვა, მუცლის ტკივილი. ჰუს-ის წამყვანი სიმპტომები და გართულებები თირკმლებში წარმოქმნილ თრომბებს უკავშირდება, რაც ხშირად მძიმე დაზიანებას იწვევს და შესაძლოა თირკმლების უკმარისობაში გადაიზარდოს.

დიაგნოზი

თრომბოციტოპენიის არსებობაზე ეჭვს ბადებს სპონტანური (უმიზეზო ან უმნიშვნელო მიზეზით შეპირობებული) სისხლჩაქცევები და სისხლდენა. ხშირად თრმბოციტების ანალიზი ტარდება იმ დაავადებების დროს, რომელთაც მათი რაოდენობის შემცირება შეუძლიათ. ზოგჯერ თრომბოციტოპენია სხვა მიზეზით ჩატარებული სისხლის ანალიზით ვლინდება, როცა ადამიანს არც სისხლჩაქცევები აწუხებს და არც სისხლდენა.

სისხლის ფირფიტების ნაკლებობის მიზეზის განსაზღვრა უმთავრესია მკურნალობის მეთოდის შესარჩევად. ამაში ექიმს სიმპტომის შეფასება ეხმარება. მაგალითად, ინფექციის გამო განვითარებული თრომბოციტოპენიის დროს ხშირია ცხელება. ამის საპირისპიროდ, ითპ-ის, თთპ-ისა და ჰუს-ის დროს სხეულის ტემპერატურის მომატება არ აღინიშნება. ექიმმა გასინჯვისას შესაძლოა ელენთის გადიდება აღმოაჩინოს, რაც ამ ორგანოში თრომბოციტების დაგროვებაზე მიუთითებს, ანუ თრომბოციტოპენიის მიზეზი ის დაავადებაა, რამაც ელენთის გადიდება გამოიწვია. სისხლის ანალიზებით შარდოვანასა და კრეატინინის მაღალი დონის აღმოჩენისას, რაც თირკმლების ფუნქციის დარღვევის მაჩვენებელია, ჰუს-ის დიაგნოზი ისმება.

სისხლის ნიმუში შესაძლოა მიკროსკოპითაც შეისწავლონ ან თრომბოციტების რიცხვი ელექტრული მთვლელით განისაზღვროს, რათა მათი ნაკლებობის ხარისხი დადგინდეს და მიზეზზე მიმანიშნებელი ინფორმაცია იქნეს მოძიებული. სისხლის ფირფიტების წარმოქმნის პროცესის გამოსაკვლევად ზოგჯერ საჭიროა ძვლის ტვინის ნიმუშის აღება და მიკროსკოპით შესწავლა (ძვლის ტვინის ასპირაცია და ბიოფსია).

მკურნალობა

თრომბოციტების ძალიან მძიმე ნაკლებობის დროს პაციენტებს საავადმყოფოში მკურნალობენ ან წოლით რეჟიმს ურჩევენ შემთხვევითი ტრავმების თავიდან ასაცილებლად. ძლიერი სისხლდენის დროს პაციენტს შეიძლება თრომბოციტები გადაესხას.

თრომბოციტოპენიის განკურნება ხშირად მის მიზეზზე ზემოქმედებით არის შესაძლებელი. თუ გამომწვევი რომელიმე მედიკამენტია, მისი მიღების შეწყვეტა შემთხვევების უმრავლესობაში მდგომარეობას აუმჯობესებს. ანტისხეულების მიერ თრომბოციტების დაშლა ითპ-ის დროს შესაძლებელია დროებით დაითრგუნოს კორტიკოსტეროიდის (მაგალითად, პრედნიზონის) ან ინტრავენური იმუნოგლობულინის გამოყენებით, რის შედეგადაც სისხლის ფირფიტების რიცხვი იზრდება. დანაზოლს შესაძლოა პრედნიზონის მსგავსი ეფექტები ჰქონდეს. იმუნიტეტის დამთრგუნველი საშუალებები, მათ შორის ციკლოფოსფამიდი და ზოგჯერ აზათიოპრინი, ამცირებს ანტისხეულების წარმოქმნას. ითპ-ის მქონე ზრდასრულთა (და არა ბავშვთა) უმრავლესობას დროთა განმავლობაში, თრომბოციტების რიცხვის გასაზრდელად, ელენთის ამოკვეთა (სპლენექტომია) სჭირდება. თთპ-ის შემთხვევებში სამკურნალოდ ხშირად იყენებენ პლაზმის გადასხმასა და პლაზმაფერეზს. ამ ორ პროცედურას ერთად პლაზმის ჩანაცვლება ეწოდება.

ზოგიერთი მიზეზით გამოწვეულ თრომბოციტოპენიას შესაძლოა ისეთი გართულებებიც მოჰყვეს, რომლებსაც ხანგრძლივი მკურნალობა ესაჭიროება. მაგალითად, ჰუს-ისგან გამოჯანმრთელების პერიოდში თრომბოციტების რაოდენობა ხშირად იზრდება, თუმცა, თირკმლების უკმარისობა თუ არ გამოსწორდა, შეიძლება მთელი სიცოცხლის მანძილზე დიალიზი ან თირკმლის გადანერგვა გახდეს საჭირო.